Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2004, Blaðsíða 60

JÓN ORMUR HALLDÓRSSON
Menn óttast síður en áður að beint lýðræði geti snúist upp í fordómafuUa
og duttlungafulla stjóm illa upplýsts lýðs sem ekki virðir mannréttindi,
eignarétt og ffelsi samborgara sinna. Oánægjan snýr þannig að full-
trúalýðræðinu frekar en að almennum reglum hins frjálslynda lýðræðis.
En eins og rætt verður í síðasta hluta þessarar greinar hefur hnatt\'æðing
viðskipta hins vegar haft áhrif í þá átt að fækka þeim sviðum sem menn
hafa áhrif á sem kjósendur og í þeirri þróun má finna aukna spennu á
milli lýðræðisins og frjálslyndisins.
Þingrœði
Þing í nútímaskilningi þróaðist fýrst í Bredandi á 17. öld og hafði þá lít-
ið með lýðræði að gera enda var þingið einungis vett\-angur aðalsmanna
og þröngs hóps eignamanna. Lýðræði var heldur alls ekld á meðal þeirra
hugsjóna sem þingum eða fuUtrúafyrirkomulaginu var upphaflega ædað
að þjóna. Fulltrúakerfið á rætur sínar í tilraunum manna til að finna skip-
an sem gæti sett skorður við duttiungum og alræði framkvæmdavalds.
Engum datt í hug í fýrstu að fulltrúamir kæmu af öðram stigum samfé-
lagsins en úr hópi karlkyns eignamanna. Aðferðir við val á fulltrúum voru
því ekki aðalatriði málsins. Það sem máh skipti var að þingið gætti ríkustu
hagsmtma eignamanna sem voru frelsi frá duttlungafulhi og óhæfilegri
skattheimtu konungsvaldsins. Barátta fyrir trúfrelsi kom lífra við sögu, en
stundum var hún ekki í reynd barátta fýrir trúffelsi heldur barátta fyrir
annarri trú en þeirri sem konungurinn hafði. Þeir sem börðust harðast
fýrir trúffelsi áttu þannig til að skerða ffelsi og mannréttindi fólks með
aðrar trúarskoðanir þegar tækifæri gafst. Frelsisbarátta þessa tíma sem
menn hafa oft ruglað saman við baráttu fyrir lýðræði og mannréttindum
í nútímaskilningi snerist þannig öðru ffemur mn að tryggja friðhelgi
eignaréttar gagnvart kontmgsvaldinu og frelsi ffá duttitmgum þess. Sörnu
menn og stóðu í þessari ffelsisbaráttu voru andsnúnir lýðræði af sömu
ástæðum og þeir voru andsnúnir konungsvaldi. Menn höfðu áhyggjur af
því að stjórn sem styddist við atkvæði eignalítilla manna myndi skattieggja
þá ríkari með íþyngjandi og óskynsamlegum hætti eða takmarka með öðr-
um hætti ffelsi þeirra sem höfðu bjargir til að njóta þess.
Saga þingræðisins er auðvitað löng og flókin og enginn kostur að rekja
hana hér. Þróun þingræðis hafði án nokkurs efa mikil áhrif til aukins
frelsis á Vesturlöndum, og síðar með almennum kosningarétti, til auk-
58