Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2004, Blaðsíða 65

ER FULLTRÚALÝÐRÆÐIÐ AÐ VESLAST UPP?
Hugmyndir manua bæði í Bretlandi, Frakklandi og Bandaríkjunum
um fulltrúastjórn höfðu í fyrstu lítdð með lýðræði að gera enda var hvorki
gert ráð fyrir því að almenningur kæmi allur að vali fulltrúa, né heldur að
fulltrúamir stjómuðu miklu. Þingræði var að fullu tryggt í Englandi allt
frá árinu 1688 en meira en 150 áram síðar höfðu innan við 4% íbúa Eng-
lands atkvæðisrétt í kosningum. Nær 200 ár liðu frá sigri þingræðis í
Bretlandi þar til meirihluti fullorðinna karlmanna fékk að taka þátt í
kosningum og nokkuð á þriðju öld leið þar til meirihluti breskra borgara
fékk að kjósa. Ellutverk fulltrúalýðræðisins var því ekki að tryggja jafú-
rétti almennings tdl þátttöku í stjórn eigin samfélags, heldur að vernda
hagsmum og frelsi stöndugra karlmanna. Það form lýðræðisins sem þró-
aðist uppúr þessari frelsisbaráttu hinna eignameiri og baráttu frjálslyndra
hugmyndasmiða fyrir einstaklingsfrelsi hefur stundum verið nefnd
„vemdarlýðræði“, „protective democracy“,19 og er þá átt við það megin-
hlutverk þessa stjórnarforms að veita einstaklingum vernd frá ofríki op-
inbers valds. Þetta stjórnarform hafði gífurlega þýðingu fyrir þróun nú-
tímasamfélaga og skiptd sköpum fyrir þróun margs af því sem skilur
samfélög nútíðar frá samfélögum fortíðar. En þetta var ekki raunverulegt
lýðræði og átti ekki að vera það.
Ef litdð er til Bandaríkjanna kemur líka í ljós að ríkið var stofnsett sem
fulltrúalýðveldi fremur en ríki fulltrúalýðræðis enda vom flestdr lands-
feðranna efasemdamenn um lýðræði. Þótt kosningar væm haldnar mun
oftar á fyrstu ámm bandaríska lýðveldisins en síðar hefur tíðkast í
lýðræðisríkjum litu menn ekki svo á að þeir hefðu með því komið á
lýðræði. Helstu feður bandaríska lýðveldisins, menn sem síðar hafa líka
verið taldir á meðal feðra nútímalýðræðis, vom flestdr miklir efasemda-
menn um lýðræði þótt Jefferson sæi á því ýmsa kostd sem tdl að mynda
Hamilton og Madison sáu síður. Þeir vom hins vegar flestdr enn meiri
efasemdamenn um líkindin á því að stjómmálamenn myndu almennt
fara með völd af heiðarleika og visku. I þeirri sannfæringu er að finna
rætumar að megineinkennum bandaríska stjómkerfisins sem felast í um-
fangsmiklu kerfi af hömlum og hindrunum sem eiga að halda í skefjum
einstökum greinum hins skipta þjóðfélagsvalds. Þá hugmynd að halda
kosningar oft má líklega einnig rekja tdl þessarar viðleimi frekar en tdl
þess að menn hafi haft hugann við að endurspegla vilja almennings með
10 Sjá til dæmis C.B. Macpherson, The Life and Times ofLiheral Democracy, Oxford: Ox-
ford University Press, 1977.
63