Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2004, Page 80

JÓN ORMUR HALLDÓRSSON
ríki heims að skuldbinda sig á ýmsum sviðum með alþjóðlegum samning-
um og í tilviki Evrópusambandsins og Evrópska efnahagssvæðisins sem
Island er aðili að hafa þau framselt veruleg völd á mörgurn sviðum til
yfirþjóðlegra stofhana. Um leið krefjast sífellt fleiri mál alþjóðlegrar
samvinnu þar sem ríki heims verða að laga sig að almennum aðstæðum.
Spurningar vakna líka sífellt oftar um rétt þjóðríkja til að fylgja sínum
ýtrustu sérhagsmunum í vaxandi fjölda málaflokka. Hnattvæðingin hefur
með ýmsu móti sett ríkjum heims, og þar með lýðræðislegum stjórnkerf-
um, nýjar skorður. Þetta hefur ekki endilega dregið úr valdi ríkja eða
jafnvel úr möguleikum til lýðræðislegra ákvarðana en þetta hefur bre\tt
viðfangsefhum stjórnmála.
Möguleikar ríkja til að ná markmiðum sínum felast æ sjaldnar í þ\h afli
sem sjálfstæði þeirra og fullveldi veitir þeim. Þeir felast sífellt oftar í
hversu vel tekst til með samvinnu við önnur ríki um framgang gagn-
kvæmra eða almennra hagsmuna. Þetta á ekki aðeins við um lítil ríki,
heldur einnig þau öflugustu. Eftir dýrkeypta reynslu síðustu ára virðist til
dæmis skilningur á þessu fara vaxandi í Bandaríkjunum. Möguleikar ríkja
til þess að stjórna þróun atvinnulífs, þjóðlífs eða menningar eftir fyrir-
framgefhum innlendum forsendum fara líka sífellt minnkandi. Þau ríki
sem reyna að vernda atvinnulíf sitt fyrir erlendri samkeppni uppskera
ekki annað en verri lífskjör og færri tækifæri. Enn verri örlög bíða ríkja
sem reyna að vernda þjóðlíf og menningu fyrir erlendum áhrifum.
Lykilhlutverk lýðræðisins í samtímanum er ef til vill að vera mótandi
tengiliður á milli hins hnattræna og hins staðbundna.44 Ailvaki þróunar í
atvinnulífi og þjóðlífi kemur yfirleitt utan frá en niðurstaðan heima fyrir
er aldrei gefin því að menn geta brugðist við almennri þróun með ólík-
um hætti. Menn fyllast hins vegar óöryggi vegna tilfinningar um að örar
breytingar samtímans eigi ekki aðeins uppruna sinn erlendis heldur fái
þær að umbylta samfélögum á forsendum sem ekki taka mið af því inn-
lenda. Hlutverk stjórnmálamanna í þessari þróun sýnist oftar snúast um
tæknilega framkvæmd en mat á réttmæti eða réttlæti. Mönnum þykja því
stjórnmálin hafa orðið innantóm og gransemdir hafa um leið vaknað um
44 Þessi hugsun er þegin frá Alain Tourain, Lof hins ffjálslynda lýðræðis, íslensk
þýðing á greininni Eloge de Ia Démocratie Libérale, í bók Hjálmars Sveinssonar og
Irmu Erlingsdóttur (ritstj.) Framttð lýðræðis á tímurn hnattvæðingar, Reykjavík: Bjart-
ur og Reykjavíkurakademían, 2000, bls. 81.
78