Þjóðlíf - 01.01.1988, Blaðsíða 55

ERLENT
Á KÚBU HAFA RÍKI OG FLOKKUR eftirlit
með þegnunum niður í smæstu samfélags-
einingar. í hverri götu eru starfandi svo-
kallaðar nefndir til varnar byltingunni,
“Comité de defensa de la revolución".
Þessar götunefndir voru í upphafi skipulagð-
ar til að verjast vopnuðum árásum gagn-
byltingarmanna, í dag hafa þær annað hlut-
verk: Aðhald og eftirlit. Þegar fólk sækir um
húsnæði, skólavist í háskóla eða aðra fyrir-
greiðslu hins opinbera þá þarf meðmæli
nefndanna. Til þess að þau séu veitt má um-
sækjandi ekki vera “andfélagslega sinnaður"
og ekki er verra að vera meðlimur í flokkn-
um. Þannig tryggja nefndirnar hlýðni þegn-
anna.
SEM DÆMI UM FORRÉTTINDI flokks-
meðlima, þá sagði mér óflokksbundinn
stúdent við háskólann í Havana að þeir sem
ekki væru félagar í flokknum ættu erfitt upp-
dráttar innan skólans. Hann fullyrti einnig
að við einkunnagjöf væri bömum flokks-
manna hyglað á kostnað annarra og þau færð
upp fyrir óflokksbundna stúdenta. Þannig
væri nær ómögulegt að ná góðum árangri eða
ætla sér frama á einhveru sviði án flokks-
aðildar.
Æðsti maður flokksins er Fidel Castro,
hann er jafnframt yfirmaður hersins og for-
sætisráðherra, “comandante en jefe“. Hann
situr því í þrem helstu valdastöðum landsins
og ekkert fær ógnað veldi hans. Castro er
byltingin, byltingin er Castro. Persóna Fidels
er svo samofin byltingunni að án hans er
engin bylting, en þetta er heldur engin tilvilj-
un. Kynnt hefur verið undir takmarkalítilli
persónudýrkun á leiðtoganum. Hvarvetna
þar sem eitthvað gerist, þar er Fidel, hann
opnar sjúkrahús og skóla, ekur jarðýtum yfir
heilsuspillandi húsnæði eða talar á minn-
ingarathöfn um Che Guevara. Plann er bylt-
ingin í hugum fólksins og mikill meirihluti
landsmanna dýrkar hann takmarkalaust.
Þetta hefur þó einn annmarka, Castro er
orðinn 63 ára gamall og þrátt fyrir vinsældir
sínar er hann ekki ódauðlegur. Hvað mun
gerast við dauða hans, mun byltingin lifa þótt
leiðtoginn deyi? Nú er enginn sem gæti fyllt
skarð Fidels Castro og ekki virðist vera gert
ráð fyrir þeim möguleika að hann gæti yfir-
leitt fallið frá. Þetta er vandamál sem ráða-
menn virðast ætla að láta framtíðina um að
leysa.
BYLTINGIN Á KÚBU hefur lyft grettistaki
þrátt fyrir mjög erfiðar aðstæður. Kúbanir
njóta jafnari og betri lífskjara en íbúar flestra
annara ríkja í þriðja heiminum. Byltingin
hefur því skilað þjóðinni umtalsverðum
árangri. Hún hefur hinsvegar einnig sínar
skuggahliðar og framhjá þeim má ekki líta.
Mannréttindi eru fótum troðin og almenn-
ingur er áhrifalaus um stjómun landsins.
Ráðamenn á Kúbu hafa til þessa ekki sinnt
ákalli Gorbachevs um glasnost og peri-
strojku. Atvinnulýðræði eða fmmkvæði ein-
staklinga í atvinnulífinu er ekki fyrir hendi
og opin umræða er ekki til. Það er óvíst
hvernig byltingin þróast eftir dauða Castros
en breytinga á þessu sem öðru er tæplega að
vænta á meðan hans nýtur við. Eftir það er
sagan óskrifað blað.
Sögulegur bakgrunnur:_________________
Byltíng í bakgarði Hanclaríkjanna
Alla þessa öld hefur saga Kúbu verið
samofin sögu Bandaríkja Norður-
Ameríku. Bandaríkin tóku landið af
Spáni 1898 og Kúba lýsti yfir sjálfstæði
sínu að undirlagi Bandaríkjamanna og
undir verndarvæng þeirra árið 1902. Frá
þeim tíma þar til bylting Castros var gerð
var landið dæmigert bananalýðveldi og
auðjöfrar U.S.A. fjárfestu meira á Kúbu
en í nokkru öðru landi Rómönsku
Ameríku. Grunnur efnahagslífsins var
sykurreyr en einnig varð Havana að
skemmtanaparadís Karabíska hafsins þar
sem auðugir ferðamenn gátu eytt fjár-
munum sínum í spilavítum, næturklúbb-
um og hóruhúsum.
En Kúba var tvískipt, annarsvegar
glansandi skemmtanalíf auðmanna og
yfirstéttar í Havana, hinsvegar hrópandi
örbirgð sveltandi almúgans. Stjórnkerfið
var einnig gegnrotið og spillt, efst í því
trónaði einhver illræmdasti einræðisherra
allra tíma: Fitlgencio Batista, sem í skjóli
valda sinna rakaði saman geysilegum
auðæfum.
Það var við þessar aðstæður árið 1956
að um 80 ungir menn, mestmegnis
menntamenn, sigldu frá Mexicó til Kúbu
á listisnekkjunni “Granma". Tilgangur
ferðarinnar var sá að gera byltingu og
steypa Batista. Þjóðvarðliðar og hermenn
einræðisherrans biðu byltingarmannanna
í flæðarmálinu og stráfelldu þá, aðeins
tólf komust af. Meðal þeirra voru lög-
fræðingurinn Fidel Castro, Raoúl bróðir
hans og argentínski læknirinn Ernesto
“Che" Guevara.
Tólfmenningarnir söfnuðu um sig
óánægðum fjallabændum og hófu skæru-
hernað gegn stjórnvöldum. Tímasetning-
in gat vart verið betri því þjóðfélagið var
að liðast í sundur sökum spillingar og
efnahagslegra andstæðna. Byltingarher-
inn óx skjótt og á nýársdag 1959 flýði
Batista land og skæruliðar Castros tóku
stjórnina í sínar hendur.
trax við fyrstu aðgerðir nýju stjórnar-
innar kom til árekstra við Bandarík-
in. Castro þjóðnýtti fyrirtæki í landbúnaði
og iðnaði, bæði kúbönsk og bandarísk.
Þar með töpuðu bandarísk fyrirtæki
gífurlegum fjármunum og stjórnin í
Washington snérist gegn hinum nýju
valdhöfum af mikilli hörku. Viðskipta-
bann var sett á Kúbu og reynt að einangra
hana bæði efnahags og stjórnmálalega.
Þessari stefnu hefur síðan verið viðhaldið
af öllum ríkisstjórnum Bandaríkjanna og
enn í dag er bandarískum ríkisborgurum
b.annað að ferðast til Kúbu án leyfis að
viðlagðri refsingu.
Samfara þjóðnýtingu voru fram-
kvæmdar víðtækar félagslegar umbætur
og herferð gegn ólæsi var hrundið af stað
með góðum árangri.
A alþjóðavettvangi leiddi síharðnandi
sambúð við Bandaríkin til þess að Castro
tók upp náið samstarf við kommúnista-
ríkin enda átti hann ekki í önnur hús að
venda. Síðan hefur Kúba verið algerlega
háð austurblokkinni jafnt hernaðarlega
sem efnahagslega. Spennan í samskiptum
ríkjanna náði hámarki með misheppnaðri
innrás kúbanskra útlaga að undirlagi CIA
við Svínafíóa 1961 og hinni frægu Kúbu-
deilu 1962 þegar Sovétmenn ætluðu að
nýta sér nýfengna aðstöðu til að setja upp
kjarnorkuflaugar þar.
Nú er Kúbubúum að takast að rjúfa
þessa einangrun. Þeir eiga góð sam-
skipti við ýmis S-Ameríkuríki svo og
nokkur ríki í V-Evrópu. Castro er Banda-
ríkjunum hins vegar óþægur ljár í þúfu og
áhrif hans í þessum heimshluta ganga
þvert á vilja og hagsmuni þeirra. Byltingin
á Kúbu er ótvírætt forsenda byltingar í
öðrum ríkjum Mið og Suður Ameríku,
hæpið er t.d. að stjórn Sandínista í
Nigaragua gæti staðist til lengdar án að-
stoðar Kúbu. Þannig óttast ráðamenn í
Washington að Kúba útbreiði kommún-
isma “í bakgarði Bandaríkjanna" og
vissulega má til sannsvegar færa að ýmis-
legt bendir til þess að fleiri lönd en Kúba
og Nigaragua gætu þróast í átt til einhvers
konar sósíalisma í umræddum bakgarði.
Slíkt vilja Bandaríkin umfram allt forðast
og á því byggist hin harða afstaða þeirra
gegn þessum tveim ríkjum.
• Runólfur Ágústsson
55