Þjóðlíf - 01.01.1988, Page 60

Þjóðlíf - 01.01.1988, Page 60
B í L A R • Jeppinn í sjálfum okkur. íslenskur knapi á reiðskjóta sínum Willys 1946 árgerðinni, sérlega útbúnum til torfæruaksturs. 46- árgerðin var einkar útbreidd hériendis og enn lifa margir slíkir jeppar góðu lífi í sveitum landsins auk þeirra sem ólmast undir þéttbýlisknöpum í torfærukeppni. miðunartækjunum, ellegar þeir sem dettur í hug á sunnudagsmorgni á jólaföstu að skreppa inn á Hvera- velli; veður og færð skiptir ekki máli. Erum við ekki ansi margir sem vildum gjaman vera í sporum þeirra - eða hjólförum? HVERNIG BYRJAR ÞETTA? Hvaðan er frumjeppinn kominn? Hver fann hann upp? Og hvaða sess skipar hann í sögunni? Það er full ástæða til að gá að því. Jeppar eru hrein hemaðarafurð, ein af mörgum sem ekki hefur síður nýst á friðar- tímum. Það fer sögum af því að þegar í upp- hafi aldarinnar, meðan bílar vom enn á frumstigi, væm þeir notaðir við heræfingar. Og í fyrri heimsstyrj- öldinni óðu bflar aur- inn fram á vígvöllinn þúsundum saman með fallbyssur í eftirdragi. Og fluttu þá til baka sem fallbyssur óvinarins höfðu hitt. Þetta vom í meginatriðum sams konar bíl- ar og almennt vom framleiddir, lítillega breyttir til hemaðamota. Það var ekki fyrr á þriðja og fjórða áratugnum að hannaðir vom og smíðaðir sérstakir herbílar svo nokkm næmi. Þá fyrst komu til sögunnar bflar með drifi á öllum hjólum. Hershöfðingjamir sáu gildi þess að geta komist hratt yfir nánast hvaða landsvæði sem var, til könnunarferða, til flutn- inga og til að efla tengsl milli her- fylkja. Meðal annarra smíðuðu Ford-verk- smiðjumar herbfl upp úr Ford T-módelinu fræga á öndverðum þriðja áratugnum og var sá með drifi á öllum hjólum. Einhvem veginn dugðu þeir ekki sem skyldi til síns brúks bflamir sem smíðaðir voru á þessum árum og ef til vill var heldur ekki lögð sú áhersla á framleiðsluna sem ver- ið hafði á stríðstímum. Sumir vom of þungir, aðra skorti afl og sumir þeirra sem vom með drifi á öllum þóttu tæknilega of flóknir til að geta komið að gagni á vígvöllunum án þess að setja þúsundir bifvélavirkja í framlínuna. En hugmyndin skýrðist smám saman: Bfll- inn átti að vera léttur, aflmikill og hrað- skreiður, komast yfir nánast hvað sem var, geta flutt 2-4 menn og þunga vélbyssu. Þá mátti hann ekki vera svo hár að hann væri auðvelt skotmark, en engu að síður nógu háfættur til að seiglast yfir torfæmr. ÞAÐ ER SVO í SÍÐARI heimsstyrjöldinni sem hinn eiginlegi jeppi fæðist. Fæðingin gekk um það bil þannig fyrir sig: Bandarísk hermálayfirvöld skipuðu í maí 1940 nefnd verk- fræðinga og herforingja til að gera tillögu að bfl sem hefði a.m.k. áður- greinda eiginleika, þar á meðal drif á öllum hjólum. Þá hafði heimsstyrjöldin síðari geys- að í nokkra mánuði og orðið ljóst að Banda- ríkin hlutu að láta sig hana varða. Nefnd þessi skilaði áliti að nokkrum vik- um liðnum og ákveðið var að bjóða út smíði á 70 bflum með tilteknum eiginleikum og búnaði. Þar af skyldu átta þeirra hafa stýri sem virkaði á öll fjögur hjól! En tíminn sem gefinn var til verksins var svo skammur, einungis 75 dagar, að af þeim 135 fyrirtækj- um sem boðið var að senda inn tilboð svöruðu aðeins tvö: The American Bantam Co. og Willys Overland Inc. Og aðeins það fyrmefnda, Bantam, treysti sér til að standa við afgreiðslufrestinn. Willys Overland bað um lengri tíma. Bantam fékk því samninginn og réði snjallan verkfræðing, Karl K. Probst, til þess að hanna bílinn endanlega og stýra verkinu. Og til að gera langa sögu stutta: Probst og félagar luku við fyrsta bflinn, “frumjepp- ann“ 21. september 1940, og reyndar alla hina líka á tilskildum tíma. Bíll þessi uppfyllti í öllum meginatriðum þau skilyrði sem sett höfðu verið og þótti þá þegar hið magnað- asta farartæki. FYRSTU JEPPARNIR voru því hvorki af gerðinni Willys né Ford, eins og margir kunna að halda. Þau fyrirtæki höfðu reyndar mikinn áhuga á að taka þátt í leiknum og fengu leyfi til að skoða Bantam-jeppann ítarlega og fylgjast með prófunum á honum. Þegar í desember 1940 pöntuðu yfirvöld 1500 Bantam-jeppa, en þá höfðu Willys Overland og Ford líka smíðað frumgerðir af jeppa, sem í öllum aðalatriðum líktust þeim upphaflega. Og þar sem yfirvöld efuðust um að Bantam-verksmiðjumar gætu afgreitt svo marga jeppa sem þá var orðið ljóst að þörf yrði fyrir fólu þau Willys og Ford að hefja einnig framleiðslu þeirra. Þannig voru alls smíðaðir tæplega 8000 jeppar hjá verk- smiðjunum þremur á fyrri hluta árs 1941. Þeir voru reyndar fæstir notaðir af bandaríska hemum, heldur sendir til Bret- lands og Sovétríkjanna. Skilyrðin sem sett vom af yfirvöldum við smíðina vom m.a. þau að bfllinn næði 90 km hraða á klst., gæti hægast farið með 5 km hraða, kæmist gegnum 45 cm djúpt vatn, rými væri fyrir keðjur á öllum hjólum, hámarksþyngd væri 950 kg og burðarþol um 360 kg. STRAX VARÐ LJÓST með þessum fyrstu jeppunum að komið var til sögunnar farar- tæki sem var til ótrúlega margra hluta nyt- samlegt í hemaði. Því var ákveðið að fram- leiða fjöldann allan til viðbótar. Tegundimar þijár vom bomar ítarlega saman og niður- staðan varð sú að Willys-jeppinn væri besti kosturinn. Þar réði ekki síst öflug vél og lágt verð. Það varð til þess að Willys Overland fékk pöntun upp á 16 þúsund stykki í júlí 1941, lítillega breytta frá frumgerðinni. Og enn óx jeppaþörfin: Hermálayfirvöld pöntuðu annað eins hjá Ford í nóvember. Og þannig var haldið áfram svo nam hundmð- um þúsunda.jeppa fram til stríðsloka. Bantam-verksmiðjumar sátu hins vegar eftir með sárt ennið; ekkert varð úr frekari pöntunum til þeirra þrátt fyrir ítrekaðar til- raunir. Verksmiðjumar framleiddu að vísu ýmislegt annað fyrir bandaríska herinn með- an ófriðurinn geysaði, en urðu gjaldþrota 60

x

Þjóðlíf

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Þjóðlíf
https://timarit.is/publication/1099

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.