Frjáls verslun - 01.10.2005, Qupperneq 40

40 F R J Á L S V E R S L U N • 1 0 . T B L . 2 0 0 5
S E N D I H E R R A Í S L A N D S Í B A N D A R Í K J U N U M
mikillar undrunar. Hann horfði á mig og ég sagði honum
afdráttarlaust að ég teldi mig ekki geta lært mikið á því að
fara þangað, að ég bætti ekki miklu við mig þar. Á þessum
tíma áttum við Íslendingar í stríði við Breta vegna útfærslu
landhelginnar í 50 mílur. En þremur vikum síðar kallar
Pétur á mig og segir mér að í mótmælaskyni við gróft
framferði Breta á Íslandsmiðum í Þorskastríðinu hafi verið
ákveðið að kalla Niels P. Sigurðsson tímabundið heim og
nú fæli hann mér að fara sem sendiráðsritari til Bretlands
(„and no ifs and buts“) og einbeita mér að samskiptum við
breska blaðamenn og kynna málstað okkar.
Ég hafði áður farið ásamt Ólafi Ragnari Grímssyni með
breska blaðamenn hringinn í kringum Ísland og sýnt þeim
íslensk frystihús og hve við Íslendingar værum háðir þorsk-
inum og sjávarútveginum. Sú ferð hafði gengið ágætlega.
Þetta gekk hratt fyrir sig. Eftir nokkra daga vorum við
komin út til London og ég man að strákarnir tveir voru
komnir í skóla úti tveimur dögum síðar.“
Fyrra þorskastríðinu á áttunda áratugnum lauk í nóvem-
ber 1973. En Helgi var úti við störf í íslenska sendiráðinu í
London þegar seinna þorskastríðið á þessum áratug skall
á árið 1975 eftir að Íslendingar færðu landhelgina út í 200
mílur.
„Þá gekk mikið á og stríðsátökin voru mikil við að verja
landhelgina. Niels P. Sigurðsson sendiherra var kallaður
heim til Íslands og um tíma höfðum við ekkert sendiráð
úti að forminu til, við starfsmenn sendiráðsins vorum þó
áfram í sömu byggingunni og heyrðum undir „norska sendi-
ráðið“; svöruðum í símann sem starfsmenn norsku utanrík-
isþjónustunnar. Þetta var auðvitað mjög sérstakur tími í
sögu íslenskrar utanríkisþjónustu og við vorum svo lánsöm
að halda til haga ýmsum gögnum frá
þessum tíma; gögn og heimildir sem
eru mikilvægir munir og minjar frá
þessum tíma.“
Helgi hafði mikil samskipti við
breska blaðamenn á þessum árum og
var hlutverk hans sem fyrr að kynna
málsstað Íslendinga. Einn þessara
bresku blaðamanna heitir Thomas
Arms og er enn þann dag í dag mikill
vinur þeirra Helga og Hebu; og sá er
einstakur húmoristi miðað við allar þær sögur sem Helgi
hefur eftir honum.
„Thomas gekk skyndilega inn á skrifstofuna mína og
sagði skorinort að hann ætlaði að „meika það“ sem blaða-
maður í þorskastríðinu - nota stríðið sem lyftistöng líkt
og margir kollegar hans hefðu gert. Ég fór með hann út á
næstu krá, þar spjölluðum við saman. Ég gerði honum þar
grein fyrir tvennu. Ég sagði: Thomas, ég mun aldrei biðja
þig að vera hlutdrægan eða skrifa okkur í vil. En gerðu þér
grein fyrir því að þessi deila snýst eingöngu um fiskvernd
og að við munum vinna hana. Eftir þetta töluðum við
Thomas saman oft á dag og urðum vinir. Sú vinátta hefur
haldist. Hann varð Diplomatic Correspondent hjá Thomps-
son blaðahringnum og rekur núna fréttaþjónustu á Netinu
fyrir áskrifendur og hefur í nógu að snúast.“
Erfiðustu mál í starfi sendiherrans
Víkjum þá að starfi sendiherrans. Hver eru erfiðustu mál
sem þú fæst við sem sendiherra? „Það eru nú ekki stóru
milliríkjamálin, eins og einhver kynni að telja, heldur hefur
mér alltaf reynst býsna erfitt að tilkynna fólki um sorgarat-
burði, um slys og dauðsföll. Þannig hefur það bara verið.“
Helgi segir hins vegar að eigi hann að nefna nokkur mjög
skemmtileg mál sem hann hafi fengist við á sínum 35 ára
ferli í utanríkisþjónustunni séu það fyrstu árin í Bretlandi
þegar íslenska þjóðin átti í þorskastríðunum við Bretana.
„Það var mikið keppnisskap í okkur Íslendingum í þessum
stríðum, við ætluðum okkur að sigra frá fyrsta degi, við
höfðum góðan málstað að verja og það snart alla hvernig
þjóðin stóð saman. Það stóðu allir saman sem einn.“
Helgi nefnir ennfremur árin sín í varnarmálanefnd 1979
til 1983 sem mjög eftirminnilegan tíma, en hann var þar
deildarstjóri og formaður á miklum umrótatímum í upp-
byggingu á Keflavíkurflugvelli. „Þetta voru tímar mikilla
breytinga á Vellinum. Byrjað var að bjóða út verk í fyrsta
sinn, en Íslenskir aðalverktakar og Keflavíkurverktakar
höfðu setið einir að verkunum. Varnarliðið endurnýjaði
tækjabúnaðinn sinn að mestu, ný flugskýli voru byggð,
nýjar byggingar voru reistar fyrir varnarliðsmenn, ákveðið
var að ráðast í byggingu olíubirgðastöðvar í Helguvík,
skipt var út herþotum og F 15 þoturnar leystu þær gömlu
af hólmi. Þá var undirbúningur hafinn að byggingu nýrrar
flugstöðvar á Keflavíkurflugvelli.“
Erfiðar viðræður núna við Bandaríkjamenn
Eftir að hafa verið formaður varnarmálanefndar á þessum
„uppgangstímum“ á Vellinum og verið formaður viðræðu-
nefndar Íslendinga um bókun um framkvæmd varnarsam-
starfsins við Bandaríkin á árunum 1996 til 2001 hljóta þeir
stirðleikar sem núna eru í viðræðum þjóðanna um varnar-
samstarfið að hafa áhrif á þig - og hvað þá þegar þú ert á
sama tíma sendiherra Íslendinga í Washington.
„Viðræðurnar núna snúast um varnarviðbúnað og skipt-
ingu kostnaðarins við rekstur Varnarliðsins á Keflavíkur-
flugvelli, þær snúast ekki um það að Varnarliðið sé að
fara. Bandaríkjamenn þurfa þá fyrst að segja formlega
upp varnarsamningi þjóðanna frá árinu 1951 áður en það
gerist. Í viðræðunum núna eru ákveðnir stirðleikar, en
höfum hugfast að í öllum viðræðum sem þessum eru báðir
aðilar með ítrustu kröfur. Við höfum til þessa ekki borið
„Ég sagði: Thomas, ég mun
aldrei biðja þig að vera hlut-
drægan eða skrifa okkur í
vil. En gerðu þér grein fyrir
því að þessi deila snýst ein-
göngu um fiskvernd og að
við munum vinna hana.“