Ægir - 01.01.2012, Qupperneq 29

29
S A G A H A F R A N N S Ó K N A S K I P A N N A
Varðskip og önnur leiguskip
Árið 1930 urðu þó tímamót í
íslenskum fiskirannsóknum.
Fiskifræðingur var ráðinn í
fullt starf hjá Fiskifélagi Ís-
lands. Þetta var Árni Friðriks-
son sem hafði árið áður lokið
námi frá háskólanum í Kaup-
mannahöfn. Á námsárunum
hafði hann kynnst dönskum
hafrannsóknum en þær stóðu
með miklum blóma um þetta
leyti. Fljótlega eftir að Árni
hóf störf hjá Fiskifélaginu fór
að veiðast hér við land fjöldi
merktra þorska frá Græn-
landi. Vorið 1934 gerði Árni
tilraun til að hrinda af stað
rannsókn á gönguleiðum
þorsksins frá Grænlandi til Ís-
lands í þeim tilgangi að finna
ný fiskimið. Þegar ekkert
varð úr rannsóknaleiðangrin-
um skrifaði Árni: „Það má
fullyrða að við Íslendingar er-
um sjálfir ófróðastir allra
manna um hafið milli Íslands
og Grænlands, svo ófróðir
t.d. samanborðið við Norð-
menn að það gengur villi-
mennsku næst. Við rekum
okkur á það hvað eftir annað
að okkur vantar rannsókna-
skip, skip sem engu öðru en
rannsóknum þarf að sinna
nema þá landhelgisgæslu um
leið, skip sem er nægilega
ódýrt til að þola langa notk-
un á hverju ári“.4
Vorið 1935 þurfti Árni
nauðsynlega að fá vel búið
skip til að kanna hvort ekki
væri unnt að hefja stórfelldar
síldveiðar að vetrarlagi á
hrygningarstöðvum Norður-
landssíldarinnar en talið var
víst að þennan mikla síldar-
stofn væri þá að finna við
suðurströndina. Stjórnvöld
brugðust skjótt við og létu
Árna fá afnot af varðskipinu
Þór frá miðjum mars 1935
fram í miðjan apríl.5 Að vísu
fann Árni ekki Norðurlands-
síldina við suðurströnd Ís-
lands og því fékk hann þá
hugmynd að hún væri við
vesturströnd Noregs að vetr-
arlagi og hrygndi þar. Segja
má að Þórsleiðangurinn vorið
1935 hafi markað tímamót að
því leyti að næstu 30 árin
voru varðskipin oft notuð til
fiski- og hafrannsókna. Þór
var t.d. við karfaleit í nærri
tvo mánuði sumarið 1936. Þá
var hann við rannsóknir í
Faxaflóa árin 1937 og 1939
vegna hugmynda um að
banna allar togveiðar í flóan-
um. Á miðju ári 1938 var
komið fyrir rannsóknastofu í
skipinu en hún auðveldaði
mjög alla vinnu við rann-
sóknastörfin um borð. En
Adam var ekki lengi í Para-
dís. Rannsóknastofan var rifin
úr skipinu ári síðar þegar það
var leigt til fiskflutninga.6
Þessu til viðbótar fékk Árni
Friðriksson að nýta varðbáta
við áturannsóknir og sjávar-
hitamælingar á síldarmiðun-
um norðanlands sumurin
1938-1941. Komu þar einkum
við sögu Óðinn, annað skip
gæslunnar með því nafni, 75
tonna trébátur smíðaður á
Akureyri 1937 og Sæbjörg, 67
tonna trébátur, smíðaður í
Danmörku, einnig árið 1937.
Þrátt fyrir dræmar undir-
tektir stjórnvalda og kreppu á
fjórða áratug 20. aldar kann-
aði Árni Friðriksson mögu-
leika á smíði rannsóknaskips
erlendis sem yrði á stærð við
íslensku togarana á þeim ár-
um, um 300 tonn. Voru gerð-
ar frumteikningar að slíku
skipi.1
Á styrjaldarárunum 1939-
1945 fer af eðlilegum ástæð-
um engum sögum af hug-
myndum eða tillögum um
hafrannsóknaskip en fljótlega
eftir lok heimsstyrjaldarinnar
komst málið aftur á dagskrá
og 4. og 6. september 1946
birtust í Morgunblaðinu tvær
heilsíðugreinar með þversíðu-
fyrirsögn: „Íslendingar verða
að eignast hafrannsókna-
skip“. Höfundur var Hermann
Einarsson fiskifræðingur.7,8
Hann hafði verið við nám og
rannsóknir í Danmörku öll
stríðsárin. Þá hafði hann tek-
Hér birtist fyrsta grein af þremur eftir
Jakob Jakobsson og Ólaf S. Ástþórsson
þar sem þeir gera skil sögu íslensku haf-
rannsóknaskipanna.
Ólafur S. Ástþórsson.Jakob Jakobsson.
2. mynd. Dröfn eldri. Ljósm. Ólafur S. Ástþórsson.1. mynd Hafþór eldri. Ljósm. Eiríkur Þ. Einarsson.