Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Blaðsíða 17

Eftirmáli við Raunir Werthers
þar, og í bókmenntum aldarlokanna er víða eins og hafi myndast gjá milli
þess sem Goethe leitaðist við að sameina í lífi sínu og list, eða milli
listamennsku og borgaralegs þjóðfélags, anda og lífs, draums og veruleika.
Það væri samt tæpast rétt að segja að Werther hafi gengið ljósum logum á
tuttugustu öld, enda er tilfinningasemi víst það sem síst á upp á pallborðið í
okkar harðsoðna heimi. Þó má þar einnig finna snertipunkta, ef betur er að
gáð, en þeir kynnu að felast í öðru en því sem samtímamönnum Goethes var
hugstæðast, svo sem í þeirri þjóðfélagsádeilu sem Napóleon keisari fann að
við Goethe og taldi veikja meginþráðinn, ástarsöguna. Sá Weltschmerz eða
heimskvöl, sem Werther er haldinn, nálgast oft býsna mikið þá ógleði eða
nauseam sem gerir svo víða vart við sig í ritum tuttugustu aldar höfunda.
Og þegar Goethe í bréfi, sem hann skrifar árið 1816, kemst svo að orði, að
sér hafi virst heimurinn fáránlegur eða „absúrd" þegar hann skrifaði Wert-
her, þá ratar hann þar á orð sem mörgum hefur orðið býsna tungutamt á
okkar öld og er jafnvel beinlínis lykilorð að mörgum skáldverkum síðustu
tíma. Ef við viljum fara að dæmi tilvistarspekinga þessarar aldar sem vilja
beina öllum heimspekilegum hugleiðingum að þeirri meginspurningu, hvort
lífið sé þess virði að lifa því, þá hlýtur okkur enn að verða hugsað til
Werthers hins unga, og málið snýst þá á endanum um það, hvort við viljum
heldur fylgja honum sjálfum eða höfundi hans, sem ekki einungis hefur
svarað þeirri spurningu játandi fyrir sjálfan sig, heldur einnig, með bókinni
um Werther og öðru því sem hann lét eftir sig, lagt sitt af mörkum til þess að
lífið gæti, þrátt fyrir allt, verið einhvers virði.
Tilvísanir
1 Aform eru um útgáfu bókarinnar í þýð. Gísla Asmundssonar hjá Máli og
menningu á næsta ári. Það er tilefni þessara skrifa.
2 Gísli Brynjúlfsson: Dagbók í Höfn. Heimskringla 1952, bls. 277.
3 Goethes Werke, „Das Bergland Buch“ Salzburg 1957, bls. 343.
4 Daghók í Höfn, bls. 293.
415