Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Blaðsíða 116

Tímarit Máls og menningar
Þeir þora ekki lengur að standa vörð, en Islendingar eru fengnir í staðinn og
koma því út sem sigurvegarar í lokin. Draugurinn verður táknmynd íslands,
landvarnarmaður, sem óhræddur storkar hernámsliðinu og getur boðið því
birginn hvenær sem er. Þannig finnur andófið sér alltaf einhvern farveg.
Aþekk dæmi fyrirfinnast erlendis t. d. frá einræðistímanum á Spáni, en út í
það skal ekki nánar farið hér.
A Litlasandi og Miðsandi er ekki lengur stundaður búskapur og hefur svo
verið um langa hríð. í landareign þeirra er nú braggahverfi, olíu- og
bensínstöð, veitingaskáli og hvalstöð. Tún jarðanna lágu saman en voru
aðskilin af lítilli á. Bærinn á Litlasandi stóð í hvammi austan árinnar. Sunnan
við hann er brött brekka niður að eyrinni, sem þjóðvegurinn liggur nú um.
Vestast í brekkunni er svo kölluð Álagabrekka, en hana mátti ekki slá eða
hrófla við á annan hátt, ef verra átti ekki af að hljótast. Hún er brött og
mótar fyrir stöllum eftir henni endilangri. Frásagnir um brekkuna, og hvað
af hlaust ef hún var slegin, hafa lengi verið vel kunnar við norðanverðan
Hvalfjörð. Það brást aldrei að þeir, sem það gerðu, yrðu fyrir þungum
búsifjum, misstu besta reiðhestinn, bestu mjólkurkúna eða annað álíka. A
stríðsárunum rauf herinn bannhelgi þá, sem hvíldi á brekkunni með því að
grafa í hana. Af þeim sökum varð hann fyrir áföllum eftir því sem
munnmælin herma. Sagnirnar um rask hersins í álagabrekkunni eru nokkuð
ósamhljóða og ganga manna á milli í ýmsum útgáfum. En í aðalatriðum eru
þær þannig, að herinn hafi ætlað að grafa í hana vegna einhverra fram-
kvæmda. Aður en verkið hófst höfðu íslendingar, sem unnu hjá hernum,
varað við afleiðingum þessa. En á þá var ekki hlustað og gert gys að hjátrú
þeirra. Svo var byrjað á greftinum, sem gekk mjög illa því verkfærin unnu
ekki almennilega á brekkunni. Skömmu síðar geisaði eitt allra versta
veður í manna minnum. Fuku margar byggingar en aðrar stórskemmdust.
Varð ekki af frekari framkvæmdum í það skiptið. Eftir þetta fóru hermenn-
irnir varlegar í að gera gys að hjátrú íslendinga. Sumir segja að atvik af þessu
tagi hafi komið fyrir tvisvar en aðrir ekki.
Alagabrekkan var friðhelgur staður. Sá sem við henni hróflaði varð fyrir
refsingu. Þetta var virt af flestum eða öllum, sem um bannhelgina vissu á
annað borð, viðteknum reglum þannig fylgt. I álagabrekkunni birtist hluti
af heimsmynd og reynslu ákveðins hóps. Þeir sem ekki fylgja settum reglum
eru vitanlega ógnun við hópinn og viðbrögð gegn broti verða kröftug.
Yfirnáttúrulegir atburðir eru yfirleitt túlkaðir eftir á, bæði dulræn reynsla
og draumar. Atburðurinn er ræddur innan hópsins, borinn saman við fyrri
reynslu og stundum jafnvel lagaður til svo hann falli inn í viðurkennt
munstur. Allt þetta var fyrir hendi er hernámsliðið kom á staðinn, lagði
undir sig jarðir, gerði gys að gamalli trú og venjum og lítilsvirti friðhelga
514