Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Blaðsíða 70

Tímarit Máls og menningar
miðlar þeim hinum æðsta sannleika vegna tengsla listamannsins við guð-
dóminn og frelsisanda hans til að spanna gjörvallan heiminn. Þannig er það
endurskapandi innsæi mannsins sem færir heiminn á sitt fegursta og
fullkomnasta stig. Listamaðurinn tekur myndir úr náttúrunni, mótar þær
eftir hugsjón sinni og hreinsar burt allt það sem lýtir eða spillir. I grein sinni
„Um vísindi, skáldskap og listir á miðöldum“ segir Benedikt Gröndal:
Þegar skáldið, með fullkominni meðvitund um hið rétta, skapar fagra
heild úr yrkisefni sínu, þegar það lætur náttúruna hlýða lögmáli
fegurðarinnar, þá fyrst getur það heitið listaskáld; þá hefur það náð
hinu æðsta takmarki, en það er eining listar og náttúru. (B.G. 111:79)
I þessum orðum er fólgið eitt æðsta markmið rómantíkurinnar, að sameina
list og náttúru og gera heiminn skáldlegan. „Það verður að rómantísera
heiminn,“ sagði þýska skáldið Novalis. „A þann hátt finnum við aftur
upprunalegan tilgang hans.“ Listamaðurinn á ekki að reyna að líkja eftir
veruleikanum, heldur á hann að skapa nýjan og verðmætari veruleika á
grundvelli þess sem fyrir er. Hann á að sýna okkur heiminn í nýju ljósi, gefa
hversdagslegum hlutum háleitt yfirbragð og æðri merkingu.
I þessari ofuráherslu rómantískra listamanna á endursköpun heimsins
með verkum sínum liggur ef til vill aðalstyrkur þeirra og gildi fyrir menn.
Þarna birtist í senn gagnrýni á ófullkomleika veraldarinnar og hvöt til að
breyta henni til betri vegar, stuðla að framförum og endurbótum á öllum
sviðum, auk þess sem sýnt er í verki hvernig sameina megi óskiljanleg
brotabrot tilverunnar í heildstæðri og merkingarbærri mynd. Með því að
kappkosta í sífellu að gera möguleikann að veruleika er rómantísk list, eins
og grundvöllur hennar, ídealisminn, leið mannsins til sífellt meiri
fullkomnunar. Þó væri rangt að segja að rómantíkerar hafi algerlega látið
raunveruleikann í skiptum fyrir einhverja draumaheima. Þvert á móti liggur
mikilvægi rómantískrar listar ekki síst í uppgötvun og könnun hennar á
náttúrunni með öllum sínum blæbrigðum. Staða rómantískra listamanna er
um margt lík stöðu vísindamanna og landkönnuða 18. og 19. aldar. Mark-
mið þeirra var að betrumbæta og stækka hinn þekkta heim.
III.
I fyrirlestri sínum „Um skáldskap“ frá 1888 ræddi Benedikt Gröndal m. a. á
almennan hátt um eðli skáldskapar, tilgang hans og gildi fyrir mannlífið. Að
hans dómi er skáldskapur „lýsing með orðum á einhverjum hugmyndum í
veldi fegurðarinnar“ og þar af leiðandi nátengdur ídealismanum, því við-
468