Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Blaðsíða 29

. . . það sem menn kalla Geni
um stað þar sem hann unir sér ekki. En hver er þessi Máney sem er svona
skemmtileg að hún hristir eggin ofan í grjótið lamin af sjávargangi? Tunglið
er í skáldskap hlaðið alls kyns tákngildi, það getur tengst dauða eða
geðveiki, sköpunargáfu og skáldskap. Það er dulúðugt og skín þeim sem eru
á kreiki í nóttinni og var mikið notað í rómantískum skáldskap til að
undirstrika samband fegurðar og dauða. Raunar er allólíkt Jónasi að tengja
hlutskipti sitt svo umbúðalaust við tunglið, hann sem þreifst ekki án sólar.
Þetta er eftir öðru í bálki þar sem öllu er snúið við. Mön eða Máninn —
Máney getur allteins verið táknmynd Islands, sem ekki er lengur gott sínum
þegnum, einskonar niðurstaða og allsherjarmynd eftir lýsingar á klettum og
eyjum sem tortíma.
Sjötta ljóðið — og það síðasta um eyju — er býsna ólíkt undanfarandi
ljóðum. Þessi eyja er Skrúður, sem er „eyjaval“, „fjalleyja græn og góð“. En
skáldið undirstrikar líka rækilega fjarlægð sína frá henni: „Austast fyrir öllu
landi / af einhvurjum veit ég stað“.
Ljóðið um Skrúðinn myndar brú á milli tveggja hluta flokksins: hér lýkur
eyjaþættinum og hér breytist einnig tónninn og verður gamansamari, en sú
gamansemi er reyndar all einkaleg: ljóðin eru uppfull af náungum sem heita
Gísli eða Olafur, Sigfús, Jón og Þórður án þess að frekari skýring fáist á
nærveru þeirra og reyndar einkennist framganga þeirra öll af einhverjum
sauðshætti. Mannlíf þessara ljóða er ólíkt því sem var í fyrri ljóðum Jónasar,
þetta fólk er heldur heimskulegt og börnin í Suðursveit ganga ekki kná og
glöð í brekku eins og í Vorvísu heldur „bograst í skuggann / og blaðra sem
hvolpar í mó“. Blessuð börnin flýja birtuna og blessun sólar.
Dýrkun sólarinnar er einn sterkasti þátturinn í kveðskap Jónasar Hall-
grímssonar. Hún er „guðsauga", „helgasta stjarnan" og þannig mætti lengi
telja. En helgasta stjarnan sleppur ekki alveg undan kaldranalegu gríni þess-
ara ljóða. Þegar er búið að rekja hvernig hún hnitar sig eins og ránfugl í
ljóðinu um Hornbjarg og í Ijóðinu um Sogid situr skáldið fyrst í „sækaldri
norðanátt“ og þykir „þurrleg seta“ því þar er „af lifandi fátt“. En þá rís
skyndilega hin „sæla sól“ og sveipar skýjunum frá og um leið kviknar líf.
Og nú skyldi maður ætla að náttúruskoðarinn Jónas klappaði saman lóf-
unum af kæti, en því er ekki að heilsa: það líf sem kviknar veldur aðeins
ama. Það fyllist allt af mýi svo Þórður einhver sortnar í framan. Jónas tengir
ekki sólina við fegurð og yndi eins og löngum heldur gremjulegan Þórð að
sópa framan úr sér mývargi.
Flokkurinn endar á merkilegri hliðstæðu við lokin á Gunnarshólma. Lýst
er algrænum Tómasarhaga á eyðisöndum, en það verður ekki tilefni til
útlegginga um hollustu við náttúruna og átthagana, líkt og gert er með svo
glæsilegum hætti í Gunnarshólma. Hann minnist einkavinar síns, séra
427