Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Blaðsíða 31

. . . það sem menn kalla Geni
blómstafi grunda,
sárt er, að þú sekkur undir mér.
. Hef ég mig frá þér hér
og hníg til þín aftur,
mold, sem mannsins er
magngjafi skaptur,
sárt er að þú sekkur undir mér.
Jörðin sem „ber blómstafi grunda“, moldin sem er sköpuð til að veita
manninum magn, bregðast skáldinu og það er „sárt“. Við sjáum skáldið í
svipuðum aðstæðum og í Grátittlingnum: „Felldur em eg við foldu/frosinn
og má ei losast." Hann reynir að hefja sig upp á nýjan leik en fær ekki
viðspyrnu frá jörðinni, hún sekkur undir honum og hann hnígur til hennar.
Náttúrufræðingurinn og skáldið Jónas Hallgrímsson hafði háleit mark-
mið. Hann taldi sig sjá hvarvetna í náttúrunni lögmál guðs, og ef þjóðin
lærði að skoða náttúruna og nýta hana yrði hún betri fyrir vikið. í
lífsviðhorfi hans samtvinnast ídealismi og nytjastefna. Honum varð lítið
ágengt í baráttu sinni og í bréfum undir lokin frá honum má greina óþol og
örvæntingu. Hann fékk aldrei kennarastöðuna sem hann sóttist eftir, hann
sá ekki fram á að ljúka við landslýsinguna, þjóðin ætlaði með Alþingi til
Reykjavíkur. Hinar miklu hugsjónir sem lagt var upp með ætla að reynast
tálsýnir. Ur ljóðum hans hverfur brýningin, sigurvissan og glæsileikinn en
þess í stað kemur tvíræðni, kaldrani, angist og vanmáttur. Hann virðist
kominn í djúpstæða kreppu sem honum entist ekki líf til að vinna sig úr.
Tilvitnanir
1) Hér er stuðst við óprentað útvarpserindi Kjartans Olafssonar: Síðustu dagar
Jónasar Hallgrímssonar.
2) Sjúrnall Jónasar er birtur í tímaritinu Heilbrigt líf árið 1945 af Gunnlaugi
Claessen lækni.
3) Lilian R. Furst rekur nokkrar skilgreiningar samtíðarmanna á rómantík í kveri
sínu Romanticism í ritröðinni „The critical idiom“ Methuen / Co Ltd. 1976. Bls.
1-15.
4) René Wellek: „The concept of romanticism". Concepts of criticism.
5) Jónas Hallgrímsson: í óbundnu máli — Ritsafn. Rvík 1948. Bls. 210.
6) Henrich Steffens: Indledning til philosophiske ForeLesninger. Bls. 141.
7) Sama og 5). Bls. 81.
8) Þannig segir Steffens til dæmis á bls. 207 í fyrirlestrum sínum: „Altsaa: de
samme Animalisations Trin, som nu ere paa eengang, see vi Naturen virkelig
429