Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Page 80

Tímarit Máls og menningar
Fátítt er að náttúran í ljóðum Einars Braga sé svo máttvana sem í
„Haustljóði á vori“. I þeim ríkir miklu fremur fögur birtan. I ljóði Vilborg-
ar Dagbjartsdóttur, „Hver getur ort?“ segir:
Hver getur ort um gleðina
— og land hans selt fyrir peninga?11
Þjóð sem fyrir andartaki hafði séð frelsisbaráttu sína bera árangur, orðið
sjálfstæð, af auðvaldi seld undir mannfjandsamlega hernaðarmaskínu, fas-
ismi, heimsstyrjöld með tilheyrandi afskræmingu mannlegra verðmæta,
ógnarlegur vígbúnaður, gegndarlaus kúgun stórra þjóða á smáum, tortím-
ingarhætta — allt eru þetta djúpir drættir í þeirri mynd af veruleikanum sem
menn þurftu að horfast í augu við upp úr miðri 20. öld — og gera enn. Eru
náttúruljóð þá aðeins ein undankomuleið þess sem flýr? Hver getur hlut-
deild slíkra ljóða verið í samtímanum? Það heyrir til eðli ljóða að gagnrýna,
þau eru ævinlega andóf, bera í sér gildi annarrar gerðar, þau eru „draumur
um heim sem er öðruvísi“. Náttúruljóð nútímans eru andstxða alls sem
eyðir, sem neikvæði hins ljóta og sundurvirka leggja þau fram fegurð og
samræmi. Arið 1948 skrifar Paul la Cour:12
Nú liggur eyðingin í loftinu, hún er eins og köngulóarvefur á andliti þínu,
vindarnir hvísla um hana, garðarnir stynja nafni hennar. Heimurinn er fullur
fortíðar. . . . Gegn öld angistarinnar skalt þú beita óttaleysi barnsins. Þú mátt
ekki láta gleði þína formyrkvast. Þurrkaðu hrukkurnar af andliti þínu. Heim-
urinn er enn stórkostlegur.
Meðal hugmyndalegra þátta sem einkenna módernisma eru firring og
gildiskreppa.13 Ekki síst í ljósi afstöðu eins og þeirrar sem kemur fram hjá
Paul la Cour má líta á unaðsríkan náttúruskáldskap í nútímabókmenntum
sem módernískt viðbragð við firringu og gildahruni, ummyndaða upplifun
veruleikans.14 Söngurinn um eilífð frjósams jarðargróðans kann í skáldskap
að hljóma því hærra sem dauðinn sækir fastar að lífi okkar og ást. Bæði
vegna inntaksins og trúarlegra skírskotana er „Regn í maí“ e. k. trúarljóð.
Náttúra þess er mynd hugsjónar um líf, ekki ákaflega ólíkt því sem gerist í
skáldskap Jónasar Hallgrímssonar — en á allt öðrum forsendum.
Að bregðast við ósköpum í samfélagi manna með náttúruljóðum er
nátengt skáldskapar- og lífsviðhorfum: að baráttugildi og trúnaður skáld-
skapar við lífið séu ekki endilega því meiri sem beinskeyttar er ort um
þjóðfélagsmál; barátta gegn gildiskreppu en fyrir viðreisn mannlegra verð-
mæta kann jafnt að felast í því að hlúa að listgildi skáldskapar. „Listin fyrir
478