Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Blaðsíða 63

Kynjafornleifafræði og fatnaðurinn frá Herjólfsnesi
Ragnheiður Gló
Gylfadóttir
Fatnaður er talinn til þeirra þátta sem gefa hvað skýrust skilaboð um kyn og
kyngervi einstaklinga. I vestrænum samfélögum hafa kjólar á síðustu öldum
táknað kvenleika og buxur táknað karlmennsku. Spuming er hvort hægt sé að
greina tengsl á milli kyns og kyngervis í gegnum fatnað frá fomum samfélögum.
Þetta er víðtæk spuming og eflaust til ótal mörg svör við henni. Til þess að þrengja
hana verður henni svarað út frá fatnaði norræns fólks sem jarðað var í Heijólfsnesi
á Grænlandi á miðöldum.
Fötin sem fundust þar snemma á síðustu
öld em eitt stærsta safii miðaldaklæðnaðar
sem fundist hefur á einum stað í Evrópu
hingaðtil. Spumingamar sem leitast verður
við að svara í þessu sambandi em: Em
greinanleg tengsl á milli kyns og
ákveðinna gerða af fatnaði frá Heijólfs-
nesi? Er munur á stöðu kynjanna þar út
frá hugmyndum um fatnaö? Er hægt að
skoða fatnaðinn frá Herjólfsnesi út frá
hugmyndum um kyngervi?
Aður en lengra er haldið verður fjallað
um muninn á kyni og kyngcrvi og hvemig
þessi hugtök geta skipt rnáli þegar fatnaður
er skoðaður. Næst verða þær greiningar
sem gerðarhafa verið á gagnasafhinu frá
Herjólfsnesi teknar til umfjöllunar og
jafnvel endurskoðunar. Ákveðnir flokkar
fatnaðar verða skoðaðir. en þannig ætti að
fást góð yfirsýn yfir viðfangsefnið og svör
við fyrmefhdum spumingiun.
Fatnaður, kyn og kyngervi
K} n og kyngervi, hver er munurinn á
þessum hugtökum? I grófum dráttum er
hægt að segja að með kyni sé átt við
líkamleg sérkenni manneskjunnar og
hvemig hún er greind í tvo flokka, karlk>ns
eða kvenk\ns, eftir þeim. Kyngervi á aftur
á móti rætur sínar að rekja til lærðrar
hegðunar einstaklinga. Hegðunin byggist
oft að gmnni til á líffræðilegu kyni hans
en er mótað af félagslegum og menningar-
legum þátturn í umliggjandi samfélagi.
Samfélög hafa þess vegna mismunandi
nálganir til skilnings og túlkunar á
líkamlegum einkennum, hegðunar og
sambanda milli kvnjanna (Burgh, 2004,
bls. 129).
Hugmyndir urn kyngervi birtast með
margvíslegum hætti innan samfélaga, til
dæmis í gegnum aldur, athafnir, fatnað,
haugfé og svæðisbundna skiptingu í
kirkjugörðum. Marie L. S. Sorensen telur
fatnað vera eirm af áhrifamestu þáttunum
sem gefa til kvnna kyngern einstaklinga.
Fólk hefur klætt sjálft sig og aðra í gegnum
tíðina og þannig notað líkamann í
ákveðnum tilgangi. Fatnaður er í rauninni
félagsleg orðræða og skilaboðin sem þau
gefa geta verið fjölbreytt og ákaflega
sveigjanleg. Þannig getur fatnaður t.d.
táknað stöðu einstaklinga, atvinnu eða
jafhvel árstíðir. Samfélög setjaákveðnar
reglur hvað þetta varðar og stundum er
hægt að sjá persónuleika fólks í gegnum
þær. Sumir velja frekar ákveðna liti, eru
61