Dagrenning - 01.08.1951, Blaðsíða 9

JÓNAS GUÐMUNDSSON:
Er þímgræSíS a8 verSa
stjórnarform?
Grein þessi er erindi það, sem ég flutti á
s. 1. vetri við umræður um stjórnarskrármálið i Stúd-
entafélagi Reykjavíkur, og síðar, lítið eitt breytt, á
Þingvallafundi um stjórnarskrármálið. Rétt þykir að
hún birtist i þessu riti, sem einskonar framhald og
viðauki við grein mína „Stjórnarskrármálið", sem
birtist í 29. liefti Dagrenningar.
/. G.
Hugmyndir manna um stjórnskipunarlög
almennt, þýðingu þeirra og gildi, eru mjög
á reiki. Fæstir gera sér þess fulla grein, að
megintilgangur allra stjórnskipunariaga er sá
fyrst og fremst, að kveða skýrt á um skiptingu
þjóðfélagsvaldsins rnilli þeirra stofnana, sem
með það eiga að fara, en sú skipting segir al-
veg til um, hvaða stjórnskipan hvert ríki býr
við. Það er skipting þjóðfélagsvaldsins, sem
segir til um það, hvort eitthvert ríki er ein-
ræðis- þingræðis- eða þjóðTæðisríki.
Stjómskipan vestrænna þjóða byggir á
þrískiptingu þjóðíélagsvaldsins, í löggjafar-
vald, framkvæmdarvald og dómsvald. Og því
betur, sem þessir þættir eru greindir hver
frá öðrum, því meiri trygging er fyrir því, að
þegnamir njóti laga og réttar — að ríkið sé
réttarríki. En því meira, sem þessum greinum
þjóðfélagsvaldsins er blandað saman, eða þær
komast meira og meira á eina hönd, því meiri
hætta er á, að einveldi í einhverri mynd kom-
ist á, og ríkið hætti þar með að vera réttarríki.
Vér, sem gengið höfum í Stjómarskrár-
félögin lítum svo á, að umræður þær um
stjórnarskrá fyrir íslenzka lýðveldið, sem fram
hafa farið til þessa, hafi ekki snúist um aðal-
atríði stjómaiskiáimálsins heldui aukaatiiði
þess, mismunandi mikilvæg að vísu.
Vér lítum svo á, þegar ræða skal um stjórn-
arskrána, að fyrsta spurningin, sem menn
hljóta að bera fram, sé þessi:
Hvaða stjóinaríyiiikomulag á að veia héi
á landi í fiamtíðinni?
Vér búunr nú við svokallaða þingbundna
foisetastjóin, en eins og allir vita er stjórnar-
skrá vor til orðin með þeim hætti, að hún var
ekki ætluð til frambúðar, og reynslan hefur
sýnt það greinilega, síðan 1944, að það fvrir-
komulag, sem vér nú búum við, er vægast
sagt stórgallað.
Það, sem ég nrun nú ræða hér um aðallega,
er hvort rétt sé, að þjóðin búi áfram við þing-
ræði í einhverri mynd eða hún liverfi frá því
og taki upp annað stjómarform, sem ætla
mætti að tryggði betur frelsi og menningu
landsmanna, en þingræði getur gert, og veitti
jafnframt meiri tryggingu fyrir starfhæfri rík-
isstjórn, en Alþingi nú virðist megnugt, ef
leggja má reynslu síðasta áratugs þar til
grundvallar.
Það er öllum kunnugt, að nú á dögum eru
ekki til nema þijú aðalstjórnarform, sem
stjórnskipan allra landa er á einhvern hátt af-
brigði af.
1. Einiæði kallast það stjórnarform þegar
allt þjóðfélagsvaldið — löggjafarvald, frarn-
kvæmdarvald og dómsvald — er sameinað á
eina hönd hjá einum einvöldum þjóðhöfð-
DAGRENNING 7