Dagrenning - 01.08.1951, Page 30

vér svo vön, að vér gefum því næsta lítinn
gaum. Hinar eldri stjömustöðvar urðu til,
fyrst og fremst, til þess að fullnægja kröfum
siðaðs mannfélags um fullkomið timatal, en
síðar varð starf þeirra í þágu hagnýtra og
óhagnýtra vísinda geysimargþætt og mikil-
vægt og svo mun það verða á komandi öldum.
Og til hvers eru þá hinar nýju stjörnu-
stöðvar? Er þeim ekki ofaukið? Eiga þær —
auk þess að taka fagrar myndir, mönnum til
augnayndis — að safna þurrum fróðleik, ein-
um saman, til þess að fylla stórar bækur há-
um tölum — tölum sem fjalla um óræðar
víðáttur himingeimsins, brautir hnatta og
hnattakerfa og hraða þeirra í allar áttir,
möndulsnúning og eðlisþyngd, efnafar og
hitastig? Þessu rná að vísu svara játandi, því
að ekki er hægt að ætlast til annars eða meira
af þeim, sem vinna hin daglegu og sérhæfðu
‘ störf, þó að menn hafi fullkomnar vélar í
þjónustu sinni. En ekki er þó öll sagan sögð.
Ur því efni, sem þannig safnast, vinna stjam-
fræðingar og aðrir, sem hafa mikla yfirsýn
um tilveruna, og þeir leitast við að draga út
úr þessu sundurleita efni samfellda þekk-
ingu, svo að takast megi að gera víðtækar
ályktanir um eðli alheimsins — uppruna
hans og endalok. — Sumt af því sem lesa
má úr stjömunum, umfram það sem tekizt
hefir, mun hafa hagnýtt gildi fyrir mann-
kynið í framtíðinni. En annað — og mest er
þess eðlis — svalar áskapaðri fonátni manna
og þekkingarþrá og er til skilningsauka þeim
sem hugsa um stöðu mannsins í alheimnum.
Meðal margs annars, sem menn fýsir að
vita, og stjamfræðin kann að geta leyst, að
sumu leyti á komandi tímum, er þetta:
í. Hver áhrif hefir sólin á veðurfarið og
um leið á afkomu mannkynsins frá ári til
árs?
2. Hvað veldur ísöldum? Verður hægt að
sjá þær fyrir? Stafa þær af breytingum á út-
geislau sólar eða af rykskýjum, sem kunna
að vera á vegi sólkerfisins um Vetrarbraut-
ina? Eða valda þeim breytingar í sjálfu gufu-
hvolfi jarðar eða breyttir hafstraumar? En
þetta tvennt, síðasttalda, lýtur undir aðrar
greinir.
3. Er sólin að kólna eða hitna eða stend-
ur hún í stað? Á kjarnorkan þátt í útgeislan
sólar?
4. Hvemig var sólkerfið skapað? Hve
gamalt er það? Skapaðist það við samstarf
þeirra náttúruafla, sem menn þekkja, eða
nægir ekki það samstarf til þess að skýra upp-
runa þess?
5. Hvaða líkur eru til þess að heimurinn
farist, vegna árekstra við himinhnetti eða
annað efni í geimnum?
6. Hve miklar líkur eru til þess að sólin
breytist í nóvu — þ. e. nýja stjömu eða ný-
stimi — sem myndi valda heimsslitum í sól-
kerfi voru á svipstundu?
7. Hvemig er Vetrarbrautin til orðin —
og vetrarbrautimar, systurkerfi hennar og
hliðstæður í himingeimnum, líka nefndar
stjamþokur og sveipþokur eða þyrilþokur og
hvirfilpokur? Og hvenær skópust þær? Eru
þær enn að skapast?
8. Er geimurinn tómur millum stjam-
anna, að undanskildum örþunnum rykskýjum
á stöku stað og enn þynnri móðu í nánd við
miðflöt Vetrarbrautar — en þetta tvennt er
sannreynt við athugun? Eða fæst nokkru
sinni nokkur vitneskja um svonefnt geim-
loft — inteistelhr gas? Er það yfir höfuð til?
9. Er það svo að vetrarbrautimar fljúgi
burt frá Vetrarbraut vorri — og með því meiri
hraða sem þær eru fjær oss í rúminu — eins
og litrófið sýnir? Er þessi fallhraði til í raun
og veru og hver er þá orsök hans? Eða er
þetta sýndaihiaði, kominn fram vegna þess,
að rúmið eða tíminn eða ljósið hafi ein-
hverja alóþekkta eða óskiljanlega eiginleika?
28 DAGRENNING