Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.01.2015, Blaðsíða 54

Kristín teiknaði allskyns gripi sem til voru á Keldum. Hér eru hærupokar ofnir
úr hrosshári en tuttugu slíkir voru til og geymdir uppi á hanabjálka í kirkjunni.
Ég gerði mér grein fyrir aðmikilsvert væri að koma ævi-minningum og teikningum
Kristínar út á þjóðgötu í prentaðri
bók,“ skrifar fræðaþulurinn Þórður
Tómasson á Skógum í formála ný-
útkominnar bókar, Teikningar
Kristínar frá Keldum. „Nú, rétt við
byrjun 21. aldar, er það réttnefnt
dýrmæti að fá í hendur þennan
þekkingarauð um daglegt líf á góðu
sunnlensku bóndabýli framan af 20.
öld, til samanburðar við þá lífshætti
sem hafa hvarvetna tekið völdin.
Frásagnir Kristínar eru líkt og
spegill þess lífs sem hér hafði hald-
ið velli aftan úr öldum. Í æsku
hennar voru Keldur lifandi byggða-
safn, í senn hvað varðaði húsakost,
húsmuni og vinnubrögð.“
Áhugi á gömlum munum
Stórt safn teikninga liggur eftir
Kristínu (1905-1995). Í bókinni get-
ur að líta úrval þeirra. Að sögn
Þórðar eru þessar teikningar mikið
dýrmæti en þær eru að mestu helg-
aðar húsakosti á Keldum og
Keldnasafni í áhöldum og minjum
hvers konar. Kristín réðst í gerð
teikninganna að áeggjan Skúla Guð-
mundssonar föður síns sem var ein-
staklega hirðusamur og mikill
áhugamaður um muni gamla tím-
ans. Einhverjir munanna munu síð-
ar hafa horfið og eykur það gildi
myndanna. Flestar myndanna gerði
hún á árunum 1943-1947.
Á Keldum var hér áður sem nú
óvenjumikið varðveitt af húsum,
smágripum og verkfærum fyrri tíð-
ar en þar er til að mynda hinn forni
skáli sem er að stofni til frá þjóð-
veldisöld, elsta bygging landsins.
Allt varð þetta síðar eign íslensku
þjóðarinnar og er varðveitt af Þjóð-
minjasafni og Skógasafni.
Synir Kristínar, Skúli Jón og Sig-
urður Sigurðssynir, hafa gefið
Skógasafni teikningarnar kvaða-
laust og segir Þórður gjöfina í senn
vanda og vegsemd.
Þess má geta að Kristín var í
mörg ár ötull liðsmaður Þjóðhátta-
deildar Þjóðminjasafnsins. Á efri
árum tók hún einnig að skrá minn-
ingar sínar um daglegt líf æskuár-
anna á Keldum. Þær hafa verið
tölvusettar en synir Kristínar gáfu
Skógasafni einnig frumhandrit
hennar öll til eignar.
Bænum bjargað
Þórður segir ekki fara á milli mála
að Skúli faðir Kristínar var bjarg-
vættur Keldna, þessa eftirsótta
stórbýlis fram eftir öldum sem æð-
andi sandstormar herjuðu síðan á,
eirandi engu. Skúli var einn þrettán
systkina sem fæddust að Keldum
og tók hann við búi árið 1896 og bjó
þar til dánardægurs 1946. Kona
hans 1895 varð Svanborg Lýðsdótt-
ir frá Hlíð í Gnúpverjahreppi og var
hún vel undir húsfreyjustarfið búin,
lærð í Kvennaskólanum.
„Skúli tók við jörð, sem var við
það að falla í eyði,“ skrifar Þórður.
„Allt land inn og út frá bænum var
flakandi sár eftir sandbylji, nokk-
urra metra hár brotbakki við tún-
jaðar norðan bæjar.
Fjöldi dagsverka ár hvert lá í því
að hreinsa sand frá húsum, görðum,
úr heimreið og af túni. Bæ og
kirkju var bjargað frá eyðingu með
því m.a. að torfþekja brotbakkann í
túnjaðri. Ungi bóndinn setti sér það
markmið að vernda til framtíðar
torfhúsasafn Keldna og með ein-
stakri umhyggju vakti hann yfir
öllu, smáu og stóru í lausamunum
heimilisins.“
Óhætt er að taka undir þau orð
Þórðar að þjóðin standi í þakkar-
skuld við þá menn sem þarna
stungu við fótum, stóðust freist-
inguna þá „að velta í rústir og
byggja á ný“, eins og raunin hefur
verið svo alltof víða, þar sem menn
hafa ekki virt verk fyrri kynslóða.
Og í þessu umhverfi ólst Kristín
upp, í virðingu fyrir liðinni tíð og
merku handverki. Hún lauk kenn-
aranámi árið 1928 og var barna-
kennari í Vestur-Landeyjum, á
Rangárvöllum og Stokkseyrar-
hreppi. Hún giftist árið 1936 Sig-
urði Jónssyni, bónda og smið á Sig-
urðarstöðum í Bárðardal. Hann lést
einungis þremur árum síðar, þrítug-
ur að aldri, en þá höfðu hjónin eign-
ast tvo syni. Kristín flutti heim að
Keldum með synina árið 1943 og á
næstu árum dró hún upp flestar
teikninganna, fallega bernskar í stíl
og anda, hugljúfar en nákvæmar.
Árið 1949 giftist hún Ágústi Andr-
éssyni hreppstjóra í Hemlu í Vest-
ur-Landeyjum og hafði þá lokið
sinni fallegu skrásetningu af
bernskuheimilinu, sem hún lýsir
einnig í texta í bókinni.
Sjálfsmynd Kristínar Skúladóttur frá Keldum. Á hana hefur hún ritað: Stína heldur í Blesa sinn að húsabaki.
TEIKNINGAR OG MINNINGAR KRISTÍNAR SKÚLADÓTTUR FRÁ KELDUM KOMNAR Á BÓK
Heimild um
liðinn tíma
TEIKNINGAR KRISTÍNAR SKÚLADÓTTUR FRÁ KELDUM
(1905-1995) ERU MERK HEIMILD UM ÍSLENSKA ALÞÝÐULIST.
UM MIÐJA SÍÐUSTU ÖLD RÉÐST HÚN Í AÐ TEIKNA UPP
MUNI OG MANNVIRKI GAMLA SAMFÉLAGSINS EINS OG
ÞAU KOMU FYRIR Á LANDSKUNNU ÆSKUHEIMILI HENNAR.
Teikning sem sýnir húsin að Keldum, teiknuð í Húsabæ, bakvið Stóru-skemmu. Kisa kúrir undir glugga á hálfþili. Á fram-
túninu eru lambhús, byggð af Jóni Guðmundssyni árið 1883, og sjást hér milli skemmu og búrsins. Vatnsdalsfjall í baksýn.
Teiknarinn Kristín Skúladóttir frá
Keldum ung að árum.
Smiðjulykill, Stóru-skemmulykill og
lykill að Litlu-skemmu á Keldum.
54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4.1. 2015
Menning