Morgunblaðið - 31.03.2015, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 31. MARS 2015
Á krossgötum Vegfarandi staldrar ögn við í miðborg Reykjavíkur og bræðir með sér næsta áfanga í borg ævintýranna.
Eggert
Þann 12. mars sl. sendi Skipu-
lagsstofnun umhverfis- og auðlinda-
ráðherra tillögu að landsskipulags-
stefnu til næstu 12 ára. Á hún
rætur í gildandi skipulagslögum nr.
123/2010. Málið kom til kasta fyrr-
verandi ríkisstjórnar, en þings-
ályktunartillaga frá þáverandi um-
hverfisráðherra (823. mál á 141.
þingi) varð þá ekki útrædd. Hún
kvað á um skipulag á miðhálendinu,
um búsetumynstur og dreifingu
byggðar og um skipulag á haf- og
strandsvæðum. Fyrirliggjandi til-
laga fylgir um margt forsögn hinn-
ar fyrri, en til viðbótar er fjallað um
skipulag í dreifbýli. Tillagan bygg-
ist á markmiðum gildandi skipu-
lagslaga og stefnan á að taka mið af
fyrirliggjandi áætlunum opinberra
aðila um landnotkun og stefnu
stjórnvalda um sjálfbæra þróun.
Hér er stórt og mikilvægt mál á
ferðinni sem væntanlega kemur til
kasta Alþingis innan skamms.
Samspil ríkis og sveitarfélaga
Íslendingum hefur margt verið
betur gefið en framsýni í skipulags-
málum. Fyrstu skipulagsákvarðanir
á síðustu öld lutu fyrst og fremst að
þéttbýlisstöðum og það er fyrst á
árinu 1979 að landið allt var lýst
skipulagsskylt. Það var þó dauður
bókstafur í tvo áratugi og fyrst árið
1997 var kveðið á um
aðalskipulag sem ná
skyldi til alls lands
sveitarfélaga og voru
mörk þeirra ári síðar
framlengd að vatna-
skilum á miðhálend-
inu. Þáverandi stjórn-
völd höfnuðu hins
vegar eindregnum
kröfum um lands-
skipulagsstig og að
miðhálendið yrði lýst
sérstakt stjórnsýslu-
svæði. Hins vegar var
1998 samþykkt á Alþingi tillaga um
skipulag fyrir miðhálendið á vegum
sérstakrar samvinnunefndar og á
það að gilda í samspili við að-
alskipulag sveitarfélaga uns lands-
skipulagsstefna hefur hlotið stað-
festingu. Nýrri stefnu um
landsskipulag er ætlað að hafa áhrif
á skipulagsáætlanir sveitarfélaga
innan fjögurra ára frá samþykkt
hennar og Skipulagsstofnun er ætl-
að að tryggja að stefnunni sé fylgt
eftir.
Ákvæði um miðhálendið
Síðustu áratugi hefur umræða
um framkvæmdir og nýtingu lands
mest verið tengd óbyggðum og
miðhálendinu. Því munu sjónir
manna um landsskipulagsstefnu
ekki síst beinast að ákvæðum þar
að lútandi og hvernig
frá þeim verði gengið.
Um skipulag á miðhá-
lendi Íslands segir m.a.
í tillögu Skipulags-
stofnunar: „Staðinn
verði vörður um nátt-
úru og landslag miðhá-
lendisins vegna nátt-
úruverndargildis og
mikilvægis fyrir útivist.
Uppbygging innviða á
miðhálendinu taki mið
af sérstöðu þess.“
Áhersla verði lögð á
„verndun víðerna hálendisins,
landslagsheilda, mikilvægra vist-
gerða og gróðurlendis og verð-
mætra menningarminja“. Einnig
verði áhersla á sjálfbæra gróð-
urframvindu og beitarálag í sam-
ræmi við ástand vistkerfa og end-
urheimt náttúrulegra vistkerfa.
Ákvæði verði útfærð í hverfisvernd
í skipulagsákvæðum sveitarfélaga,
m.a. tilgreind svæði í verndarflokki
vegna orkunýtingar og nátt-
úruverndar. Þá skal uppbygging
aðstöðu fyrir ferðafólk stuðla að því
að óbyggðaupplifun og náttúrugæði
skerðist sem minnst vegna mann-
virkja og umferðar. Megináhersla
verði lögð á uppbyggingu vegna
ferðamennsku á jaðarsvæðum há-
lendisins. Orkulindir á miðhálend-
inu verði nýttar með sjálfbærni og
umhverfisvernd að leiðarljósi, með
sérstöku tilliti til verndunar víð-
erna.
Sjálfbært skipulag í dreifbýli
Við skipulag í dreifbýli er lögð
áhersla á fjölbreytta nýtingu lands í
sátt við náttúru og landslag, beina
eigi vexti byggðar að þeim kjörnum
sem fyrir eru og gæta að varðveislu
sérstæðrar náttúru, sögu og menn-
ingar. Ráðstöfun lands til landbún-
aðar og annarrar nýtingar byggist
á flokkun lands. Val á svæðum til
skógræktar taki mið af því að hún
falli vel að landi og að samþætt séu
sjónarmið skógræktar, annars
landbúnaðar og útivistar. Skipulag
landnotkunar í dreifbýli stuðli að
eflingu ferðaþjónustu um leið og
gætt verði að því að varðveita þau
gæði sem eru undirstaða hennar.
Við skipulagsgerð sveitarfélaga
verði tekin afstaða til möguleika á
orkunýtingu með vatnsafli, jarð-
varma og vindorku, í sátt við nátt-
úru og samfélag. Við skipulag
byggðar verði tekið tillit til nátt-
úruvár og loftslagsbreytinga, m.a. á
að skilgreina núll hæðarlínu við
byggð svæði vegna breytinga á
sjávarborði. Vegna skipulags haf-
og strandsvæða er vísað til nánari
gagnaöflunar og stefnumörkunar
síðar í ljósi hennar.
Þjóðlendur og miðhálendið
Í tillögu Skipulagsstofnunar um
landsskipulagsstefnu er ekki fjallað
um skipulag með tilliti til eignar-
halds á landi. Þó er ljóst að hlut-
verk ríkisins sem almannavalds er
þar annað og meira en á öðrum
svæðum landsins, þótt sveitarfélög
komi þar einnig við sögu. Enginn
má án leyfis hafa afnot af þjóðlendu
fyrir sjálfan sig, reisa þar mann-
virki, valda jarðraski eða nýta auð-
lindir, aðrar en búfjárbeit þegar um
afréttareign er að ræða. Tæp 90%
þess hluta miðhálendisins, sem úr-
skurðað hefur verið um, teljast
þjóðlendur. – Ríkar kröfur eru uppi
um verndun miðhálendisins sam-
kvæmt náttúruverndarlögum. Lík-
legt er að ákvarðanir þar að lútandi
eigi eftir að tengjast umræðu um
landsskipulagsstefnu. Með fram-
kominni tillögu fær Alþingi verðugt
verkefni, sem vonandi er að það rísi
undir.
Eftir Hjörleif Guttormsson » Stefnu um lands-
skipulag er ætlað að
hafa áhrif á skipulags-
áætlanir sveitarfélaga
og Skipulagsstofnun á
að tryggja að stefnunni
sé fylgt eftir.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Sjálfbær landsskipulagsstefna er vonandi í augsýn
Á Íslandi horfir
margt til betri veg-
ar nú þegar sjö ár
eru liðin síðan land-
ið fór nærri gjald-
þroti. Ýmis jákvæð
teikn eru á lofti, nýj-
ar atvinnugreinar
hafa blómstrað og
náðst hefur jöfn-
uður í ríkisfjár-
málum. Stór verk-
efni eru óleyst á sviði
efnhagsmála og þar ber hæst
gjaldeyrishöftin og framtíð-
arstefnu í peningamálum lands-
manna. En stærsta verkefnið er
hvernig á að tryggja það að lands-
menn allir geti verið virkir þátt-
takendur í samfélaginu. Und-
irstaða þess er að allir búi við
mannsæmandi kjör. Þar skortir
því miður mikið upp á eins og sjá
má á þeim miklu hræringum sem
nú standa yfir á vinnumarkaði.
Allt stefnir í verkföll og hörð
átök.
Það er ekki nema eðlilegt að
vinstrihreyfingin í landinu fylki
sér á bak við réttlátar kröfur
launafólks í landinu sem þurfti að
taka á sig miklar byrðar eftir
hrun. Núna hljómar krafa um að
lægstu taxtar fari ekki undir þrjú
hundruð þúsund krónur. Fulltrú-
ar atvinnulífsins virðast telja
þessa kröfu ósanngjarna og að
hún ógni stöðugleika. En um hvað
á sá stöðugleiki að snúast? Snýst
sá stöðugleiki um að tíu prósent
þjóðarinnar eiga að vera undir
lágtekjumörkum en sú er staðan
samkvæmt velferðarvakt stjórn-
valda? Snýst sá stöðugleiki um að
rúmlega 21% landsmanna eigi að
vera undir þrjú hundruð þúsund
krónum í grunnlaunum sem kem-
ur fram í nýrri greiningu PwC á
meðan rúmlega 7% eru með
meira en milljón á mánuði?
Sannur stöðugleiki þarf meðal
annars að snúast um að grunn-
laun dugi fólki til að ná endum
saman. En staðan er ekki þannig
hjá fjölda fólks sem fær minna en
þrjú hundruð þúsund krónur í
grunnlaun. Í þess-
um hópi er hlutfall
leigjenda hátt og ég
hef hitt óteljandi
konur og karla und-
anfarna mánuði sem
greiða allt frá 150
þúsundum í mán-
aðarleigu upp í enn
hærri tölur og það
sér það hver maður
að laun undir þrjú
hundruð þúsundum
duga skammt þegar
húsnæðiskostnaður er orðinn
meira en helmingur launa.
Samkvæmt neysluviðmiðum
velferðarráðuneytis er áætlað að
það kosti fjögurra manna fjöl-
skyldu á höfuðborgarsvæðinu
tæplega 550 þúsund krónur að lifa
á mánuði án þess að húsnæð-
iskostnaður sé tekinn með í reikn-
inginn. Maður þarf ekki að vera
geimvísindamaður til að sjá að
þeir sem ná ekki einu sinni þrjú
hundruð þúsund krónum í grunn-
laun geta ekki lifað af miðað við
þessi neysluviðmið því húsnæð-
iskostnaður er verulegur baggi til
viðbótar.
Stöðugleiki getur aldrei orðið
öðruvísi en að allir geti lifað
mannsæmandi lífi af sínum
dagvinnulaunum. Þess vegna
styðjum við í Vinstri-grænum
kröfur launafólks í landinu. Stöð-
ugleiki verður að snúast um rétt-
læti og jöfnuð sem og samstöðu
um að útrýma fátækt í samfélagi
sem þrátt fyrir allt er enn of-
arlega á öllum listum yfir ríkustu
lönd heimsins. Við hljótum að
geta sameinast um slíkan stöð-
ugleika.
Eftir Katrínu
Jakobsdóttur
» Sannur stöðug-
leiki þarf meðal
annars að snúast um
að grunnlaun dugi
fólki til að ná endum
saman.
Katrín Jakobsdóttir
Höfundur er formaður
Vinstri-grænna.
Mannsæm-
andi laun