Bókasafnið - 01.10.2008, Blaðsíða 29

BÓKASAFNIÐ 32. ÁRG. 2008 27
Bókasafns- og upplýsingafræðingar fást við að flokka, skipuleggja og endurheimta þekkingu. Vís indaheimspeki, þekkingarfræði og félags-
fræði þekkingar eru þó hugtök sem of lítið hafa tengst
kennslu og rannsóknum í bókasafns- og upplýsinga-
fræði. Ýmislegt bendir þó til að þetta sé að breytast
og nýlega hafa birst greinar í mikilvægum tímaritum
þar sem fjallað er ítarlega um þessi efni (Journal
of Docu ment ation, 2005; Knowledge Organization,
2003). Það sem hér fer á eftir er hluti af MLIS ritgerð
minni (okt. 2006) sem fjallaði um fræðasamfélag í
forníslenskum fræðum og er sjónarhornið því einkum
hugvísindalegt. Ég tel mikilvægt að koma hugmynda-
fræðinni á framfæri og vona að hún verði einhverjum
hvatning til félags miðaðra rannsókna á íslenskum
fræðasamfélögum.
Með því að athuga afmarkaða þætti fræðasamfélags
með eigindlegum aðferðum, fæst mikilvæg vitneskja
um upplýsingaleiðir fólks, aðbúnað þess á bókasöfn-
um og rann sóknarstofnunum en ekki síður um fræði-
greinina og rannsóknaraðferðirnar. Þessa vit neskju er
beinlínis hægt að nýta á sérfræðisöfnum til að stuðla að
betri þjónustu og aðbúnaði fólks við fræðastörf.
Fræðilegt gildi felst í því að leiða í ljós ákveðin
sérkenni á ýmsum tegundum fræðasamfélaga, t.d.
hvernig þekkingin mótast og miðlast innan þeirra og
hvaða öfl í samfélaginu og menningunni hafa áhrif
á það ferli. Í því sambandi tel ég mikilvægt að líta á
bókasafns- og upplýsingafræði sem þverfaglega fræði-
grein, þar sem góð þjónusta og stuðningur við upplýs-
inga- og heimildaöflun á ákveðnum sviðum byggist á
rannsóknum og víðtækri þekkingu á fræðasviðum.
Ég tel að bókasafns- og upp lýsingafræðin hafi
þörf fyrir að fara nýjar leiðir í rannsóknum og að það
séu margar spennandi leiðir tiltækar, einmitt með því
að nýta sér aðferðir félags vísindanna og jafnvel ýmissa
hugvísindagreina og byggja þær á þekkingar fræði-
legum grunni.
Hugmyndafræði og kenningar um fræðasamfélög
Hugmyndafræði fyrirbærafræðinnar, sem er mjög
mikilvæg í félagsvísindum, er áhugaverð afstaða við
rannsóknir á þekkingarsviðum eða fræðasamfélög-
um. Heimspekingurinn Edmund Husserl er upp-
hafsmaður þeirrar stefnu, sem kom fram á fyrstu
áratugum 20. aldar. Hann taldi að best væri að rann-
saka alla hluti út frá skynjaðri reynslu mannsins og
aðstæðum hverju sinni, svo sem stað og tíma, félags-
legum aðstæðum eða sálarástandi. Rannsakandinn
verður að gæta þess að útiloka sínar eigin fyrirfram
ákveðnu skoðanir, reynslu eða innsæi. Þetta kallaði
Husserl „Epoche“ (Budd, 2005).
Í upplýsingafræði er fyrirbærafræðin mikilvæg til
að gera sér grein fyrir að fólk skynjar og túlkar upp-
lýsingar á mismunandi hátt og að þær koma ekki að
gagni, fyrr en einhver hefur móttekið þær og gert
úr þeim þekkingu. Þetta er mikilvægt sjónarhorn
við rannsóknir á fræðasamfélögum (Budd, 2005 og
Creswell, 1998). Kenningar um táknbundin sam-
skipti falla einnig vel að rannsóknum í upplýsinga-
fræði. Þær fela það í sér að maðurinn gefi hlutum eða
fyrirbærum merkingu með félags legum samskiptum
og túlkun (Budd, 2005).
Ýmsir merkir heimspekingar og vísindasagnfræð-
ingar hafa haft mikil áhrif á viðhorf nútímamanna til
vísinda- og fræðasamfélaga. Bandaríski eðlisfræðing-
urinn og vísindasagnfræðingurinn Thomas Kuhn lýsti
því í bók sinni The Structure of Scientific Revolutions
árið 1962, hvernig skeið kyrrstöðu og byltinga skiptast
á í fræðasamfélögum, hvernig frávik (e. anomaly)
þróast smám saman út frá gildandi viðmiðum (e. para-
digms) og leiða síðan til um byltingar á þekkingarforð-
anum. Á meðan á þessu stendur, verður togstreita og
deilur í fræðasamfélaginu, eins konar breytingaskeið,
á meðan nýjar kenningar hasla sér völl. Byltingarnar
leiða stundum til þess að nýjar vísinda greinar klofna
út frá þeim gömlu eða alveg ný þekkingarsvið verða
til. Vísindasamfélagið stendur vörð um ákveðnar
hefðir og reynir að viðhalda þeim, í stað þess að reyna
að afsanna kenningar að dómi Kuhn. Hann talaði um
ósammælanleika fræðasamfélaga, þar sem hvert þeirra
hefði sína „orðabók“. Þessar mismunandi orðabækur
valda stundum samskiptaörðugleikum og nauðsynlegt
er að muna hvaða málsamfélagi hver þeirra tilheyr-
Ólöf Benediktsdóttir
Fræðasamfélög