Bókasafnið - 01.10.2008, Blaðsíða 32

BÓKASAFNIÐ 32. ÁRG. 200830
greininni í anda vísindaheimspekingsins Thomas
Kuhn. Það tengist þverfaglegum samskiptum og feli í
sér raunsæja skoðun á þekkingarumhverfi notandans
(Hjørland, 2004).
Hugtakið þekkingarsvið, hefur verið skilgreint
sem vísindagrein eða fræðasvið en það getur líka verið
orðræðusamfélag, tengt t.d. stjórnmálaflokki, trúar-
brögðum, starfsgrein eða tómstundaiðju (Hjørland,
2004). Hjørland og Hartel (2003) telja þekkingarsvið
í grundvallaratriðum byggjast á þrenns konar kenn-
ingum og hugtökum:
1. Verufræðilegum kenningum og hugtökum um
það sem fólk fæst við
2. Þekkingarfræðilegum kenningum og hugtök-
um um þekkingu og þekkingarleiðir, ásamt
aðferðafræðilegum lögmálum um hvernig
hlutir eru rannsakaðir
3. Félagslegum hugtökum um hóp fólks sem
tengist viðfangsefni
Þekkingar- eða fræðasamfélög þurfi að skilgreina
sem slík og séu ekki fast og óbreytanlegt hugtak.
Það sé ekki hægt að fella þar undir hvað sem er,
heldur krefjist hugtakið vandlegrar skilgreiningar og
röksemdafærslu. Það má e.t.v. segja að hér hafi í fyrsta
sinn verið reynt að skilgreina hugtakið á fræðilegan
hátt, sem ákveðna rannsóknarleið í bókasafns- og
upplýsingafræði, innan hinna félagsfræðilegu hefða.
Hjørland (2002) hefur sett fram 11 leiðir til grein-
ingar á þekkingarsamfélögum fyrir bókasafns- og
upplýsingafræðinga á sérsviðum, þ.e. (lauslega þýtt):
1. Útbúa og meta faglegar leiðbeiningar um upp-
lýsingaöflun og faggáttir
2. Útbúa og meta sérhæfð flokkunarkerfi og efn-
islykla
3. Rannsaka og afla sér færni í efnisorðagjöf og
endurheimt á sviðinu
4. Afla sér þekkingar á notendakönnunum á við-
komandi sviðum
5. Gera bókfræðilegar kannanir og túlka þær
6. Gera sögulegar kannanir á upplýsingakerfum
og þjónustu á sérsviðum
7. Kanna tegundir gagna (rita) og mismunandi
stefnur á þekkingarsviðum
8. Gera þekkingarfræðilegar og gagnrýnar rann-
sóknir á mismunandi sjónarhornum, viðhorf-
um og áhugasviðum innan fræðigreina
9. Kynna sér fagmál, (e. LSP - languages for
special purposes) og orðræðugreiningu á
þekkingarsviðum
10. Kynna sér vísindaleg og fagleg samskipti á sér-
sviðum
11. Kynna sér faglega þekkingu um tölvufræði og
gervigreind
Hann hefur svo útfært hvern þátt um sig nánar.
Sumar þessara leiða hafa bókasafns- og upplýsinga-
fræðingar lengi fengist við en aðrar ekki, enda þótt
þær séu þekktar í öðru samhengi.
Hér má nefna nokkur dæmi þar sem farnar hafa
verið mismunandi leiðir við kannanir á þekking-
arsamfélögum.
Rannsókn Carole L. Palmer og Laura J. Neumann
(Palmer og Neumann, 1999) snýst um það hvernig
hugvísindamenn, sem stunda þverfaglegar rannsókn-
ir, leita að og nota upplýsingar. Þær athuga hvernig
upplýsinga er aflað, þær notaðar, unnið úr þeim,
dreift og hvernig tæknin hefur áhrif á ferlið. Þær taka
viðtöl sem þær greina en nota líka bókfræðilega grein-
ingu og greiningu á textum sem fræðafólkið hefur
skrifað. Þær beita líka aðferð grundaðrar kenningar
á gögnin.
Jenny Fry (2004) hefur rannsakað hvernig kenn-
ing Whitley’s um það hve greinar eru háðar hver
annarri og um óvissuþátt má nota sem ramma til að
skilja líkindi og mismun á upplýsingahegðun milli
fræðasviða. Hún byggir á eigindlegum aðferðum við
að skoða þetta í þremur fræðasamfélögum í raunvís-
indum, félagsvísindum og hugvísindum. Hún skoðar
tengsl á milli formlegra og óformlegra upplýsingaleiða
og hvernig þau birtast í rafrænum afurðum á milli
fræðasviða.
Michael Olsson (1998 og 1999) gerði í doktors-
rannsókn sinni athugun á upplýsingahegðun í félags-
legu samhengi, byggða á orðræðugreiningu í anda
Foucault. Hann notaði hóptilvitnanagreiningu til þess
að greina mismunandi orðræðusamfélög upplýsinga-
fræðinga. Út frá því greindi hann svo félagsleg sam-
skiptanet. Þau notaði hann svo til að athuga og skilja
tengslin í orðræðusamfélögunum og skilja hvaða hlut-
verki þau gegna við upplýsingahegðun.
Í meistararitgerð sinni kannaði Guðrún Pálsdóttir
(1999) upplýsingaleiðir og heimildaöflun íslenskra
náttúruvísindamanna. Markmið hennar var að kanna
hversu vel íslensk bókasöfn nýttust þeim og hversu
víða þeir leituðu upplýsinga.
Í MLIS ritgerð minni „Forníslensk fræði – fjölþætt
samfélag“ (2006) skilgreindi ég formgerð, vinnuum-
hverfi, aðferðafræði og samskipamynstur fræðasam-
félagsins og reyndi þar með að sýna fram á hvað
einkenndi það og greindi það frá öðrum. Þetta gerði
ég með eigindlegum rannsóknaraðferðum og nálg-
unarleið etnógrafíunnar en á þann hátt er hægt að
skoða upplýsingaöflun, notkun og miðlun upplýsinga
og vinnuaðstöðu fólks í samhengi.