Bókasafnið - 01.10.2008, Side 46

BÓKASAFNIÐ 32. ÁRG. 200844
Inngangur
Árið 1999 hófst nýtt tímabil í sögu íslenskra bókasafna
en þá var, fyrir milligöngu menntamálaráðuneytisins,
undirritaður fyrsti samningurinn sem tryggði öllum
lands mönnum aðgang að stóru rafrænu gagnasafni,
svokallaður Landsaðgangur að rafrænum gagna-
söfnum og tímaritum. Um var að ræða dýrt gagnasafn
sem fá bóka söfn og enn færri einst akl ingar höfðu
áður haft aðgang að. Þessu var síðan fylgt eftir
með fleiri samningum við stóra erlenda tímarita-
útgefendur og útgefendur gagna safna með fjölbreyti-
legu vísindalegu efni. Vísbend ingar hafa verið um
að þessi aukni aðgangur að rafrænu efni sé að
valda umtalsverðum breytingum á starf semi sérfræði-
bókasafna og upplýs inga miðstöðva og störfum og
hlutverki bóka safns- og upplýs inga fræðinga.
Í rannsókn sem gerð var í tengslum við lokaverkefni
til meist ara prófs í bókasafns- og upplýsingafræði
við félagsvísindadeild Háskóla Íslands var reynt að
varpa nokkru ljósi á það sem hefur verið að gerast
á sérfræðibókasöfnum, sérstak lega á náttúru vísinda-
stofnunum, á undan förnum árum. Eftirfarandi rann-
sóknar spurn ingar voru lagðar til grund vallar: Hefur
Lands aðgangur að rafrænum gagna söfnum og tíma-
ritum og annað rafrænt efni haft breytingar í för með
sér fyrir sérfræði bókasöfn og ef svo er hvernig? Nýtist
rafræni aðgangurinn náttúru vísinda fólki svo vel að
það finni orðið sjálft flestar vísinda greinar sem það
þarf á að halda? Ef það er raunin, hvaða áhrif hefur
það á störf og hlutverk bókasafns- og upplýs inga -
fræðinga á sérfræðibóka söfnum, viðhorf til safnanna
og þörf sérfræðinga fyrir bókasafnsþjónustu?
Aðferðir
Þetta var eigindleg rannsókn framkvæmd á fjórum
rannsóknarstofnunum í náttúru vísindum þar sem
tekin voru opin viðtöl við níu einstaklinga; fjóra bóka-
safns- og upplýsingafræðinga og fimm sérfræðinga.
Einnig var farið í eina þátttöku athugun þar sem m.a.
var rætt við fimmta bókasafns fræðinginn.
Þátttak endur voru valdir með mark vissu úrtaki,
bókasafns- og upplýsinga fræðingar sem hafa nokkuð
langa reynslu af vinnu á sér fræði bókasafni og sér fræð-
ingar sem hafa stundað rannsóknir árum saman, auk
þess að hafa verið öflugir bóka safns notendur. Reynt
var að ná til fólks af báðum kynjum og á mismunandi
aldri. Til að gæta hlut leysis var nöfnum allra þátttak-
enda og stofnana breytt. Stofnan irnar eru kall aðar
Storð, Fold, Eykt og Ós en einst akl ingar eru ekki
nafngreindir í þessari grein. Rannsóknin fór fram frá
hausti 2005 til vors 2007.
Í samræmi við eigind lega rannsóknar hefð voru
ekki settar fram ákveðnar tilgátur í upphafi rann-
sóknarinnar heldur eru gögnin látin tala sínu máli
og rann sóknar spurn ingum þannig svarað. Styrkur
eigind legra rannsókna felst einmitt í gögnunum
sjálfum sem oftast eru fengin milli liða laust. Þær
byggjast hins vegar á skoðunum fárra einstaklinga og
því er ekki hægt að alhæfa um niðurstöður; þær geta
hins vegar verið lýsandi um tilvikið eða fyrirbærið
sem rannsóknin fjallar um (Bogdan og Biklen, 2003).
Í þessu tilfelli hvernig notkun rafræns efnis sé að
breyta starfsumhverfi bókasafns- og upplýs inga fræð-
inga, sér fræð inga sem stunda rann sóknir á Íslandi,
svo og hlutverki sérfræði bóka safna.
Í viðtölunum var ekki stuðst við spurningalista,
heldur notaðir svokallaður „gátlistar“ og eðli málsins
samkvæmt gátu spurningar ekki verið alveg eins fyrir
sérfræðinga og bókasafns- og upplýsingafræðinga.
Helst var leitað svara við eftirfarandi atriðum:
• Hvernig finnst sérfræðingum og bókasafns- og
upplýsinga fræðingum efni Lands aðgangs og
annað rafrænt efni nýtast?
• Hvaða þjónustu er verið að leita eftir á
sérfræðibókasöfnum í dag?
• Eru bókasöfnin notuð öðruvísi nú en var fyrir
tíma alls þessa rafræna efnis?
• Hver er upplýsinga þörf og hvernig er upp-
lýsinga öflun háttað?
• Hafa orðið breytingar á lestrarvenjum?
• Hvernig hefur verið staðið að kynningum á
rafrænu efni?
• Hvaða breytingar verða helstar á sér fræði-
bókasöfnum á næstu 5 – 10 árum?
Meginþemað úr rannsókninni reyndist vera Breytt
Guðrún Pálína Héðinsdóttir
Bókasöfn í breyttu umhverfi
Tilviksathugun á fjórum stofnunum á náttúrufræðasviði