Morgunblaðið - 01.05.2015, Blaðsíða 31

31
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. MAÍ 2015
Góðskáld á gafli Húsgaflar í Hamraborginni í Kópavogi hafa verið málaðir og einn þeirra prýðir málverk af rithöfundinum Jóni úr Vör sem var einn af frumbýlingum bæjarins.
Árni Sæberg
Evrópulögreglan,
Europol, sendi nýlega
frá sér skýrslu um lík-
lega þróun skipulagðr-
ar glæpastarfsemi. Þar
er tekið mið af þjóð-
félags- og tæknibreyt-
ingum. Líkur á að
menn fari um í skipu-
lögðum, sýnilegum
hópum, ruplandi og
rænandi, eru taldar
litlar. Þess í stað er hvatt til var-
kárni og forvirkra aðgerða gegn
ósýnilegum en áþreifanlegum af-
brotum í netheimum og svika-
starfsemi í vörum og þjónustu.
Í stað skipulagðra glæpahópa
munu einstaklingar stofna til af-
brotasamstarfs um einstök verkefni,
gefist tækifæri til að auðgast vegna
þeirra. Vitneskja, reynsla og sér-
þekking tengir einstaklingana sam-
an eins og um viðskiptatækifæri sé
að ræða. Slík samvinna nýtist nú
þegar til tölvuafbrota en talið er að
hún færist inn á „hefðbundnari“ svið
skipulagðrar glæpastarfsemi eins og
smygl á fíkniefnum, milligöngu fyrir
ólöglega innflytjendur og falsanir
við framleiðslu og sölu á vörum og
þjónustu.
Til að fela slóð sína sem best og
komast hjá því að standa augliti til
auglitis við verði laganna eða hver
annan munu afbrotamenn leggja
höfuðáherslu á rafræn samskipti við
öflun og ráðstöfun á ólögmætum
varningi eða illa fengnu
fé. Með rafrænni mynt
munu þeir sem stunda
skipulagða glæpi losa
sig við peningaþvætti
sem oft reynist afbrota-
mönnum dýrkeypt í öll-
um skilningi þess orðs.
Sumir þátttakenda
munu bjóða mjög sér-
hæfða þjónustu. Hún
kann að snúast um inn-
brot í stjórn- eða þjón-
ustukerfi fyrirtækja
eða stofnana. Slík inn-
rás krefst ef til vill þekkingar til raf-
ræns innbrots eða á rafrænni öflun
upplýsinga sem síðar eru nýttar til
að svíkja eða blekkja á vettvangi.
Fórnarlömb þeirra sem stunda
skipulagða glæpastarfsemi verða
þeir sem teljast auðveldasta bráðin,
það breytist ekki. Glæpamennirnir
leita jafnframt tækifæra meðal
nýrra hópa. Þar telur Evrópulög-
reglan að eldri borgarar verði helsti
markhópurinn. Reynt verði að hafa
fé af eldra fólki og bjóða ólögmæta
þjónustu sem sé sniðin fyrir það.
Fjölgun eldri borgara
Í skýrslunni er minnt á að fjöldi
Evrópubúa eldri en 65 ára hafi þre-
faldast á undanförnum sextíu árum
og fjöldi fólks í álfunni sem sé 80 ára
og eldra sé nú sex sinnum meiri en
hann var árið 1950.
Innan ESB spá yfirvöld almennt
fjölgun fólks. Aðrir benda á að fortíð
Evrópu sé mun glæstari en framtíð,
fæðingartíðni þar sé aðeins 1,3 en 2,1
þurfi til að halda í við dánartíðni. Töl-
ur sýna að í lok síðari heimsstyrjald-
arinnar voru um 500 milljónir manna
í Evrópu og 2,5 milljarðar í heim-
inum öllum. Nú á tímum er fjöldinn
enn um 500 milljónir í Evrópu en
íbúar jarðar um sjö milljarðar. Í
Bandaríkjunum voru íbúar um 150
milljónir árið 1950 en um 300 millj-
ónir árið 2010.
Þessar tölur um fólksfjölda í Evr-
ópu eru ekki í skýrslu Europol en
þær sýna stöðnun í álfunni og árétta
þá skoðun skýrsluhöfunda að með-
alaldur Evrópubúa hækki enn frekar
á komandi árum. Þetta hefur áhrif á
efnahag, samfélagsþróun og stjórn-
mál viðkomandi landa. Framboð á
vöru og þjónustu mun taka mið af
þessu. Aðstoð við aldraða innan fjöl-
skyldna minnkar og meira verður
treyst á aðkeypta félagslega þjón-
ustu á vegum einkaaðila eða hins op-
inbera.
Gamla Evrópa – nýr
afbrotamarkaður
Millifyrirsögnin hér fyrir ofan er
samhljóða fyrirsögn í skýrslu Euro-
pol. Þar segir að löngum hafi misind-
ismenn fært sér varnarleysi gamals
fólks í nyt. Nú á tímum megi í flest-
um Evrópulöndum finna dæmi um
svik á kostnað eldri borgara. Þeim
muni aðeins fjölga eftir því sem hinir
gömlu verði fleiri. Fyrir utan þá sem
sæta beinum svikum verði einnig til
nýr og sístækkandi hópur neytenda
sem sækja megi að með ólögmætum
varningi eða þjónustu.
Hvatt er til að þeir sem annast
greiðslur úr lífeyrissjóðum eða á fé-
lagslegum bótum hafi augun hjá sér.
Dæmi séu um að gamalt fólk sé
þvingað til að krefjast fjár eða bóta
án þess að hafa til þess rétt.
Í skýrslunni segir að fjármála-
kreppa undanfarinna ára hafi leitt í
ljós mikinn sveigjanleika hjá þeim
sem skipuleggja framleiðslu og sölu
á varningi undir fölsuðum vöru-
merkjum. Áður hafi þessi iðja eink-
um snert hágæðavörur en með
minnkandi kaupmætti hafi falsaði
varningurinn birst í dagvöru eins og
tannkremi eða þvottadufti. Hætta sé
á að einkum verði reynt að seilast í
pyngju eldri borgara með slíkum
blekkingum. Þá beri einnig að varast
fölsuð lyf eða hjálpartæki.
Skipulögð glæpastarfsemi hefur
verið stunduð í ýmsum þjónustu-
greinum og má þar nefna gesta-
móttöku, flutningastarfsemi, mann-
virkjagerð og hirðu og vinnslu á
sorpi. Nú er líklegt að einhverjir af-
brotamenn reyni að koma ár sinni
skipulega fyrir borð á sviði þjónustu
við aldraða. Þar kunni menn að vilja
hagnast með því að veita minni þjón-
ustu en gjaldtaka heimilar, með því
að selja fölsuð lyf og með trygginga-
eða lífeyrissvikum. Refsiviðurlög við
brotum á þessum sviðum eru mildari
en fyrir mörg önnur afbrot, segir í
skýrslu Europol.
Árétting en ekki uppgötvun
Hér er ekki vitnað til þessarar
skýrslu Europol vegna þess að í
henni sé að finna einhverja uppgötv-
un, hún er miklu frekar árétting á
hvert stefnir í evrópskum afbrotum
og að þau krefjist nýrra viðbragða
og aðferða lögreglu.
Nú eru sex ár liðin frá því að emb-
ætti sérstaks saksóknara tók til
starfa hér á landi. Það var sett á
laggirnar til að rannsaka nýja teg-
und afbrota sem komust í sviðsljósið
með Baugsmálinu sem stóð frá 2002
til 2008 og lengur ef skattamál
Baugs eru einnig talin. Eins og frá-
sagnir í fjölmiðlum bera með sér
leitast ákæruvaldið við að sanna að
sérfróðir einstaklingar með ólíka
þekkingu og reynslu hafi tekið hönd-
um saman til að vinna á skipulegan
hátt að ólögmætum viðskiptum und-
ir hatti bankastarfsemi.
Áfram verður að þróa samstarf
saksóknara og lögreglu á sama hátt
og verið hefur hjá embætti sérstaks
saksóknara til að takast á við hina
nýju tegund skipulagðrar brota-
starfsemi þar sem í skjóli stofnana
sem almennt njóta trausts er sótt
gegn hagsmunum þeirra sem eiga
sér einskis ills von eða geta sér
minnsta vörn veitt.
Eftir Björn
Bjarnason » Í stað skipulagðra
glæpahópa munu
einstaklingar stofna til
afbrotasamstarfs um
einstök verkefni, gefist
tækifæri til að auðgast
vegna þeirra.
Björn Bjarnason
Höfundur er fyrrv. ráðherra.
Evrópulögreglan setur eldri borgara í áhættuhóp