Dagblaðið Vísir - DV - 07.01.2009, Blaðsíða 12

miðvikudagur 7. janúar 200912 Fréttir
Yfirvöld í Kansas í Bandaríkjunum
hafa nú hafið leit að dreng, Adam
Herrman, sem hvarf fyrir nærri ára-
tug. Ástæðan fyrir að leitin var ekki
löngu hafin er að foreldrar hans til-
kynntu ekki um hvarf hans fyrr en
fyrir nokkrum vikum. Þau höfðu
ekki fyrir því að tilkynna að ætt-
leiddur sonur þeirra væri horfinn.
„Við vitum ekki hvað varð um
Adam Herrman frá því árið 1999
þegar hann sást síðast,“ sagði lög-
reglustjórinn Craig Murphy á blaða-
mannafundi í tengslum við málið.
Ekkert er vitað um ferðir drengsins
né heldur hvort hann sé lífs eða lið-
inn.
Adam var rúmlega ellefu ára
þegar hann hvarf. Hann bjó með
foreldrum sínum á hjólhýsastæði í
smábænum Towanda í Kansas. En
foreldrarnir, Doug og Valerie Herr-
man, tilkynntu aldrei um hvarf hans.
Það var ekki fyrr en fyrir fyrir nokkr-
um vikum sem ónafngreindur aðili
lét áhyggjur sínar í ljós við stofnun
sem sérhæfir sig í týndum börnum.
Lögmaðurinn sem sér um mál
foreldranna segir að parið harmi
mjög að hafa ekki tilkynnt um afdrif
drengsins. „Þau eru þjökuð af sekt-
arkennd.“ Að sögn foreldranna var
Adam alltaf að strjúka að heiman
og þau héldu að hann hefði farið til
líffræðilegra foreldra sinna eða væri
heimilislaus.
Foreldrarnir hafa ekki verið
ákærðir fyrir neitt að svo stöddu og
aðstoða lögregluyfirvöld við leitina.
mikael@dv.is
Adam Herrman hvarf fyrir nærri áratug – foreldrarnir gerðu ekkert:
Of þéttar flugfreyjur
Ríkisflugfélag Indlands, Air India,
hefur rekið níu flugfreyjur vegna
þess að þær þóttu orðnar of þung-
ar. Flugfreyjurnar voru látnar hætta
í almennu flugi fyrir tveimur árum
og hafa sinnt skyldustörfum á
jörðu niðri síðan. Þær ætla sér með
málið alla leið í hæstarétt Indlands
eftir að undirdómstóll komst að
þeirri niðurstöðu að Air India hefði
fullan rétt á að hindra of þéttvaxn-
ar flugfreyjur í því að fljúga.
Þeir sem leggjast gegn miðstýrðum
afskiptum af peningamálastefnu
þjóða eru þó flestir þeirrar skoðun-
ar að ekki sé unnt að vera án seðla-
banka.
Þeir sem þannig hugsa geta litið
til lýðveldisins Panama í Mið-Amer-
íku. Þar geta áhugamenn áttað sig á
því hvernig markaðsdrifin peninga-
málastefna getur gengið án afskipta
eða stýringar seðlabanka. Frá stofn-
un lýðveldisins Panama hefur aldrei
verið starfræktur seðlabanki í land-
inu. Þrátt fyrir það hefur þjóðhags-
legt umhverfi verið þar með ágæt-
um og mjög stöðugt.
Seðlabankaleysi landsins hef-
ur leitt til þess að peningamagn í
umferð ræðst algerlega á markaðn-
um. Reyndar er dollar gjaldmiðill
landsins í raun og veru. Landsmenn
neyðast til þess að afla gjaldeyris-
ins með því að framleiða og flytja út
vörur og þjónustu líkt og aðrir; ekki
er unnt að prenta peninga eða búa
þá til úr engu. Að þessu leyti svipar
peningakerfinu til gjaldmiðla með
gullfót segir David Saied í grein sem
hann ritaði fyrir nokkru og birti á
vegum stofnunar Ludwigs von Mis-
es, eins af frumkvöðlum Austurríska
skólans í hagfræði.
Lítil verðbólga
Verðbólga í landinu undanfarin
20 ár hefur að meðaltali verið eitt
prósent og yfirleitt einu til þrem-
ur prósentum undir verðbólgunni í
Bandaríkjunum. Saied segir í grein
sinni að þessar aðstæður hafi skap-
að afar mikinn fjármálastöðugleika
í landinu. Panama er eina landið í
allri Suður-Ameríku sem ekki hefur
lent í fjármálakreppu og gjaldeyris-
hremmingum frá stofnun lýðveldis.
Ákvæði um frjálsa
mynt í stjórnarskrá
Á nítjándu öld studdist landið við
silfurpesóann; íbúarnir völdu hann
sjálfir. Engu að síður var bandaríski
dollarinn einnig í umferð vegna
þess að verið var að leggja fyrstu
járnbrautina frá ströndum Atlants-
hafs til Kyrrahafs. Verkið var unnið
af bandarísku fyrirtæki. Ekki voru
Panamabúar ánægðir með að taka
upp gjaldmiðil Kólumbíu seint
á nítjándu öld og í einu dagblaði
heimamanna stóð árið 1886: „Það
er ekkert land í öllum heiminum og
áreiðanlega ekki nein miðstöð versl-
unar þar sem afleiðingarnar yrðu
jafnmiklar og óbætanlegar af vond-
um gjaldmiðli og í Panama. Öll okk-
ar neysluvara er innflutt. Við eigum
engar afurðir og getum aðeins greitt
í peningum fyrir þær vörur sem við
flytjum inn.“
Árið 1903 öðlaðist Panama sjálf-
stæði með stuðningi Bandaríkja-
manna, sem um það leyti höfðu
mestan áhuga á því að grafa skipa-
skurð þvert yfir landið, Panama-
skurðinn, sem tengir Kyrrahaf og
Atlantshaf. Eftir vonda reynslu af
gjaldeyrissamningum við Kólumbíu
18 árum áður ákváðu íbúar Panama
að setja eftirfarandi grein í stjórnar-
skrá sína: „Engin mynt verður með
tilskipun innleidd í lýðveldinu. Sér-
hverjum einstaklingi er því heim-
ilt að hafna hverri þeirri mynt sem
hann treystir ekki.“
Þetta gat aðeins þýtt að hvaða
gjaldmiðill sem vera skal gat orð-
ið þjóðarmynt og algerlega háður
markaði. Að vísu sömdu stjórnvöld í
landinu við Bandaríkjamenn ári síð-
ar um að dollarinn gæti orðið við-
skiptavaki í landinu. Í fyrstu mætti
dollarinn tortryggni heimamanna
og vildu þeir frekar notast við silf-
urpesóann. Honum var þó um síðir
velt út af borðinu með lögum.
Alþjóðleg bankastarfsemi
Árið 1971 gekkst ríkisstjórn lands-
ins fyrir því að samþykkt voru afar
frjálslynd bankalög sem heimiluðu
galopið bankakerfi án miðstýring-
ar og yfirumsjónar af hálfu ríkis-
ins. Auk þess voru fjármagnstekjur
og vext-
ir skatt-
frjálsir
sem og
ýmis hagnaður af ýmissi fjármála-
starfsemi. Þetta leiddi til þess að
bönkum fjölgaði í landinu úr 23 árið
1970 í 125 árið 1983. Flestir eru þeir
alþjóðlegir. Bankalögin stuðluðu
að alþjóðlegri lánastarfsemi með
ívilnandi skattareglum um
hagnað af erlendri lána-
starfsemi.
Ólíkt öðrum löndum
Suður- og Mið-Ameríku
er ekkert sérstakt fjár-
Tilkynntu soninn týndan eftir tíu ár
Ekki sést síðan 1999
adam Herrman hvarf af hjólhýsaheimili sínu í
kansas fyrir tæpum tíu árum. Foreldrar hans
höfðu ekki fyrir því að tilkynna um hvarf hans.
Augljóst má vera af
þessu - segir Saied -
að efnahagslíf án lög-
skipaðs gjaldmiðils,
án seðlabanka og án
stöðugrar glímu við
verðbólgu er ekki
aðeins mögulegt
heldur einnig
raunverulegt í litlu
landi eins og Panama.
JóHAnn HAuksson
blaðamaður skrifar: johannh@dv.is
NOkkrir góðir dagar áN seðlabaNka
Panama Í landinu búa 3,3 milljónir
manna. Þar er enginn seðlabanki og
hefur aldrei verið í meira en öld eða
frá stofnun lýðveldis þar í landi.
Alan Greenspan, fyrrverandi seðla-
bankastjóri Bandaríkjanna greenspan
þótti kraftaverkamaður en viðurkenndi
mistök og vanmátt peningakerfisins síðar.
var greenspan kannski óþarfur?
Davíð oddsson seðlabankastjóri Þegar
ódýrt lánsfé streymir inn í seðlabankalaust
landið Panama taka bankarnir dollarana og
lána þá aðeins til útlanda. verðbólga er því
nánast engin í landinu.