Dagblaðið Vísir - DV - 30.01.2009, Blaðsíða 12

föstudagur 30. janúar 200912 Helgarblað
„Ég held að á þessum árum hafi eng-
an grunað að hún ætti eftir að leggja
fyrir sig stjórnmálin,“ segir Erla Ólafs-
dóttir, fyrrverandi samstarfskona Jó-
hönnu Sigurðardóttur sem flugfreyja
hjá Loftleiðum á árunum 1966 til
1971. Þær tengdust vinaböndum og
störfuðu einnig saman í Flugfreyjufé-
lagi Íslands.
Áður en Jóhanna varð flugfreyja
var réttindabarátta þeirra lítil sem
engin og flugfreyjur unnu 22 stund-
ir á sólarhring fyrir lúsarlaun. „Það
var engin barátta sem slík fyrr en Jó-
hanna kom til sögunnar. Gríðarlegar
breytingar voru gerðar á samningun-
um okkar þegar hún var við stjórnvöl-
inn. Loksins fór einhver að hlusta á
okkur. Ég held að það sem lýsi henni
best sé þessi kjarnorka sem býr innra
með henni. Hún er kjarnorkukona.
Ég held að það sé í eðli hennar,“ seg-
ir Erla en Jóhanna leiddi fyrsta verk-
fall í sögu flugfreyja á Íslandi árið 1969
þegar hún var formaður Flugfreyjufé-
lagsins.
Erna nefnir einnig að þarna hafi
flugfreyjum aðeins nýlega verið
heimilað að halda áfram vinnu ef þær
giftu sig. Árið 1973 gekk síðan í gegn
að þær máttu snúa aftur til vinnu eftir
barneignir en það var áður óheimilt.
Jóhanna hætti sem flugfreyja tveim-
ur árum áður en Erla þakkar henni
samt fyrir að glæða flugfreyjur bar-
áttuanda. „Þarna áttuðum við okkur á
því að við gætum sjálfar gert kröfur,“
segir hún.
Fullsköpuð á
Kvennafrídeginum
Þegar Jóhanna var komin á þing lét
hún einnig til sín taka vegna verkfalls
flugfreyja sem lögðu niður störf 23.
október 1985. Þess var krafist af Vig-
disi Finnbogadóttur, sem þá var for-
seti Íslands, að skrifa undir bann við
verkfallinu daginn eftir, sem var sjálf-
ur Kvennafrídagurinn, og þótti Vigdísi
það ekki við hæfi enda um kvenna-
stétt að ræða.
Guðrún Ögmundsdóttir, fyrrver-
andi þingkona Samfylkingarinnar,
man vel eftir þessum atburðum. „Ég
fór á pallana þegar hún talaði í flug-
freyjuverkfallinu. Þetta var eftirminni-
legt. Ég held að á þessum Kvennafrí-
degi hafi hún orðið fullsköpuð sem
pólitíkus,“ segir hún.
Í þrumandi ræðu sinni sagði Jó-
hanna: „Nýjustu aðferðinni, sem farið
er að nota hjá atvinnurekendum til að
kanna hvort hægt sé að kreista meiri
vinnu út úr hefðbundnum kvenna-
starfsgreinum, var vitaskuld beitt.
Við þekkjum aðferðirnar sem farið er
að nota á Sóknarkonurnar á spítöl-
unum, það er að hlaupa á eftir þeim
með skeiðklukku, athuga hvað þær
eru lengi að skúra, búa um rúmin hjá
sjúklingunum og svo framvegis. Sama
aðferðin var notuð við flugfreyjurnar.
Nefndarmenn hlupu á eftir þeim um
alla vél með skeiðklukkuna, mældu
hvað þær voru lengi að hlaupa með
matarbakkann, hve langan tíma tæki
að renna í gegnum flugvélina með
áfengisvagninn, að gefa flugmönnun-
um, sem í makindum sátu, kaffið sitt
og svo framvegis. Það væri fróðlegt að
fá upplýsingar um það hvort nefnd-
armenn hefðu mælt í kílómetrum
hlaup flugfreyja um vélina á leiðinni
Reykjavík til New York.“
Kona sem forsætisráðherra
Jóhanna Sigurðardóttir var valin kona
ársins 1993 af tímaritinu Nýju lífi. Þá
var hún félagsmálaráðherra líkt og nú,
og sömuleiðis vinsælasti ráðherrann.
Í hátíðarviðtali vegna titilsins var Jó-
hanna meðal annars spurð hvort hún
teldi að kona ætti eftir að gegna stöðu
forsætisráðherra á Íslandi í náinni
framtíð. Þótt Jóhanna reyndi að vera
bjartsýn var hún ekkert allt of vongóð:
„Ætli það sé ekki fjarlægur draumur.
Og þó, hvers vegna ekki? Embætti for-
seta Íslands, forseta Hæstaréttar og
forseta Alþingis eru eða hafa verið
skipuð konum. Nú þurfa konur bara
að setja stefnuna á stól forsætisráð-
herra!“
Þessi orð fara nú í sögubækurnar.
Jóhanna er fædd 4. október 1942.
Hún er því 66 ára og í vogarmerkinu.
Samkvæmt stjörnuspekinni er vog-
in tákngervingur réttlætisins og fólk
í vogarmerkinu talið hafa sérstak-
an áhuga á félagslegum málefnum.
Hvort sem nokkuð er að marka þá
speki er ljóst að Jóhanna virðist vera
hin dæmigerða vog.
Hún hefur lítið sem ekkert rætt
um einkalíf sitt í fjölmiðlum og held-
ur fjölskyldu og stjórnmálum vel að-
skildum. Í viðtali við Nýtt líf 1993 svar-
aði hún því þó til hvort starfsframinn
hefði kostað hana miklar fórnir. „Já,
og það hvarflar að mér hvort það hafi
verið þess virði. Bæði vegna þess að
sennilega er hvergi að finna meiri tví-
skinnung og siðleysi í stjórnmálum en
hér á landi. Í annan stað hefur mik-
il vinna í þessu starfi óhjákvæmilega
bitnað á fjölskyldu, vinum og kunn-
ingjum. En ætli óréttlætið og misrétt-
ið, sem hvarvetna blasir við í þjóðfé-
laginu, reki mig ekki áfram. Það hefur
alltaf virkað eins og vítamínsprauta að
gera betur og það kemur síðan niður
á fjölskyldulífinu.“
Ólst upp í Vesturbænum
Jóhanna sleit barnsskónum á Eiríks-
götunni og Leifsgötunni í Reykjavík.
Hún gekk þá í Austurbæjarskóla en
við tólf ára aldurinn flutti fjölskyldan
á Lynghagann. Melaskóli tók þá við,
Gagnfræðaskóli Vesturbæjar og loks
Verzlunarskóli Íslands.
Hún lauk verslunarprófi 1960, átj-
án ára gömul, og þótti það heldur góð
menntun á tímum þar sem ekki var
algengt að konur gerðu sér von um
frama utan heimilisins.
Tvítug hóf Jóhanna störf sem flug-
freyja hjá Loftleiðum. Síðar sinnti hún
skrifstofustörfum hjá Kassagerðinni,
fór á sama tíma að vinna fyrir VR og
bauð sig loks fram fyrir hönd Alþýðu-
flokksins.
Hún giftist Þorvaldi Steinari Jó-
hannessyni 28 ára gömul. Þau eign-
uðust saman tvo syni en skildu síðar.
Þorvaldur vildi ekki ræða við blaða-
mann um Jóhönnu.
Synir Jóhönnu eru Sigurður Egill,
starfsmaður hjá Ísal sem fæddur er
1972, og Davíð Steinar, starfsmaður
hjá Olís sem fæddur er 1977. Blaða-
maður DV náði tali af Sigurði vegna
nærmyndar af Jóhönnu en hann
hafnaði því að tjá sig.
Þau persónulegu viðtöl sem Jó-
hanna hefur veitt í gegnum tíðina eru
heldur fá en Ingólfur Margeirsson tók
eitt slíkt fyrir Alþýðublaðið árið 1987.
Yfirskrift greinarinnar var „Óréttlætið
rekur mig áfram“ en þarna hafði Jó-
hanna verið á þingi í fimm ár.
Þar ræðir hún um hvernig henni
gekk að samræma fjölskyldu og
starfsframa. „Pólitíkin tekur kannski
allt of mikinn tíma af lífi mínu. Ég er
oft að sálast úr samviskubiti vegna
strákanna minna sem ég hef ekki get-
að sinnt eins og mér var sinnt sem
barni,“ sagði Jóhanna en þegar konur
fóru í auknum mæli út á vinnumark-
aðinn fannst þeim gjarnan að þær
væru að vanrækja heimilið.
Sjálf átti Jóhanna fjögur systkini,
þar af eina tvíburasystur, Önnu Maríu.
Í Alþýðublaðinu hendir Jóhanna
gaman að því að þær systur séu afar
ólíkar, Anna María dökkhærð en hún
sjálf gráhærð. Og leið Jóhönnu lá inn
á þing á meðan tvíburasystir hennar
undi sér vel sem heimavinnandi hús-
móðir. Hún segir þeim þó koma afar
vel saman.
Heiðarleg í gegn
Erla Ólafsdóttir segir Jóhönnu þó vera
mikla fjölskyldumanneskju. „Ég held
að barnabörnin og börnin hennar
séu númer eitt, tvö og þrjú. Hún gefur
sér góðan tíma til að vera með þeim,“
segir Erla og telur fjölskylduna vera
helsta áhugamál Jóhönnu utan vinn-
unnar.
Að sögn Erlu er Jóhanna sannkall-
aður vinur vina sinna. „Hún virkar
kannski fráhrindandi í fyrstu en Jó-
hanna er afskaplega notaleg mann-
eskja. Hún er skemmtileg og getur
verið grallari ef því er að skipta. Ég skil
vel þær góðu umsagnir sem hún fær
og þær vinsældir sem hún nýtur sem
stjórnmálamaður. Hún er heiðarleg í
gegn,“ segir hún.
Guðrún Ögmundsdóttir segir það
mikið gæfuskref að hún setjist í stól
forsætisráðherra. Hún telur þó að
sjálfa hafi Jóhönnu aldrei órað fyr-
ir að sú yrði raunin. „Nei, það hugsa
ég ekki. En ég verð að taka fram að
það pirraði mig mikið þegar allt í einu
var hætt að tala um forsætisráðherra
heldur verkstjóra. Það er ekki gott
þegar kona á í hlut að kalla hana ekki
forsætisráðherra,“ segir Guðrún og
vísar til þess að starfsheitið verkstjóri
hefur verið mikið notað í umræðu
undanfarinna daga. „Ég er á móti því
að konur séu talaðar niður með þeim
hætti,“ segir hún.
Skjót viðbrögð
Skörugleg framkoma Jóhönnu hef-
ur ávallt vakið athygli. Skömmu eft-
ir að Þingvallastjórnin tók við, í júlí
2007, bárust fregnir af því að fötluð
ungmenni sem störfuðu hjá nokkr-
um fyrirtækjum á höfuðborgarsvæð-
inu með milligöngu Reykjavíkurborg-
ar fengju lægri laun en ófatlaðir sem
störfuðu þeim við hlið. Jóhanna var
þarna nýorðin félagsmálaráðherra í
fjórða sinn á ferlinum. Vart leið sólar-
hringur þar til hún brást við fregnum
af þessu launamisrétti og ákvað að
ráðuneytið styrkti verkefnið þannig
að fötluðu ungmennin fengju sömu
laun og aðrir. Mál manna var að við-
brögð sem þessi væru einkennandi
fyrir Jóhönnu.
Amman kvenskörungur
Jóhanna hefur lengsta starfsaldur sitj-
andi þingmanna en hún settist fyrst
á þing árið 1978. Hún var þá 36 ára
og ein af aðeins þremur konum á Al-
þingi. Á þessum tíma var hún þeg-
ar orðin mikil baráttukona fyrir jafn-
rétti kynjanna og lagði áherslu á að
konur kæmust í áhrifastöður jafnt og
karlmenn. Að hennar mati líta kon-
ur á heiminn öðrum augum en karl-
menn, leggja meira upp úr fjölskyldu-
gildum og heildarsýn á meðan karlar
kjósa frekar kalda rökhyggju í stjórn-
málum.
Velferðarmálin áttu hug hennar
allan og fyrsta mál Jóhönnu á þingi
var að leggja fram frumvarp um að
stofnaður skyldi framkvæmdasjóður
öryrkja sem heyrði undir félagsmála-
ráðuneytið. Frumvarpið varð síðar að
lögum.
Segja má að Jóhanna hafi pólitík-
ina í blóðinu því faðir hennar, Sigurður
Egill Ingimundarson, var þingmaður
Alþýðuflokksins á Viðreisnarárunum.
Sá sorglegi atburður átti sér hins vegar
stað að hann lést sama ár og Jóhanna
tók fyrst sæti á þingi. Á sínum fyrstu
dögum á Alþingi hlýddi hún því á for-
seta þingsins minnast föður henn-
ar. „Það var erfið og sár tilfinning. Ég
hafði alltaf notið mikils stuðnings frá
föður mínum, og heillaðist snemma
af baráttu hans og ömmu minnar,
Jóhönnu Egilsdóttur, fyrir framgangi
jafnaðarstefnunnar. Amma mín helg-
aði allt líf sitt baráttunni fyrir bætt-
um kjörum verkafólks. ... Baráttan var
hörð og óvægin en amma gafst aldrei
upp þegar óréttlætið var annars veg-
ar,“ sagði Jóhanna í viðtali við Alþýðu-
KROSSFERÐ
HEILAGRAR JÓHÖNNU
NÆRMYND
ErlA HlynSdÓttir
blaðamaður skrifar: erla@dv.is
réttsýnin í blóð borin jóhanna hefur réttsýnina í
blóðinu en amma hennar, jónína Egilsdóttir, helgaði
líf sitt baráttunni fyrir bættum kjörum verkafólks.
faðir hennar, sigurður Egill Ingimundarson, sat
einnig á þingi fyrir alþýðuflokkinn.
„Ætli það sé ekki fjarlægur
draumur. Og þó, hvers vegna
ekki? Embætti forseta Íslands,
forseta Hæstaréttar og forseta
Alþingis eru eða hafa verið
skipuð konum. Nú þurfa
konur bara að setja
stefnuna á stól
forsætisráðherra!“