Dagblaðið Vísir - DV - 30.01.2009, Blaðsíða 16

föstudagur 30. janúar 200916 Fréttir
Kosningabarátta með prófkjörum á lítið skylt við evrópskar stjórnmálahefðir. Auður Styrkársdóttir
stjórnmálafræðingur segir að prófkjör grafi undan valdi stjórnmálaflokkanna sjálfra til þess að kalla
ráðherra til pólitískrar ábyrgðar. Hún telur að samband sé á milli kreppunnar og peningavaldsins yfir
vali á fólki til áhrifa í stjórnmálum.
Prófkjör EITrA
sTjórnmálIn
Fræðimenn eru alls ekki á einu máli
um ágæti prófkjara fyrir lýðræðið.
Auður Styrkársdóttir stjórnmála-
fræðingur hefur meðal annars bent
á að um alla Evrópu séu þingmenn
valdir og bornir fram af stjórnmála-
flokkunum. Flokkarnir beri ábyrgð á
sínum þingmönnum og axli á þeim
ábyrgð, til dæmis með því að láta þá
fara, verði þeim á í messunni eða
geri sig seka um embættisglöp. „Í
Bandaríkjunum - og á Íslandi - eru
þingmenn gjarnan valdir í prófkjör-
um. Þeir eru sem sagt persónulega
kjörnir inn á lista flokkanna og hér
á landi stundum fleirum en stuðn-
ingsmönnum viðkomandi flokks.
Verði þeim eitthvað
á, eða sinnast við
flokkssystkini sín,
telja þeir sig ekk-
ert háða flokknum
með eitt eða neitt
heldur búa að
sínu,“ segir Auður
í Morgunblaðs-
grein síð-
astlið-
inn
laug-
ar-
dag.
Hún bætir við að hér á landi hafi
mjög fáir stjórnmálamenn axlað
ábyrgð á misgjörðum „enda per-
sónulega kjörnir á þing! Ef þeir
hanga á embættum og vegtyllum
eins og hundar á roði fremur en að
viðurkenna mistök treysta flokks-
systkinin sér ekki til að víkja þeim
frá - enda voru þeir persónulega
kjörnir!“
Að kaupa stjórnmálamann
Auður bendir á að ábyrgðarleysið
sé ekki eini fylgifiskur prófkjaranna.
Uggvænlegt hafi verið að horfa upp
á sívaxandi fjárstreymi í prófkjörum
og sjá hvernig mætasta fólk með
pólitískan metnað hafi orðið að lúta
markaðslögmálum þegar á hólm-
inn var komið. „Í síðustu prófkjara-
hrinu borgarstjórnarkosninganna
í Reykjavík kom fram að efstu sæt-
in á listum flokkanna hefðu kostað
á milli 5 og 15 milljónir króna, ef-
laust eitthvað meira fyrir þingsæt-
in. Þróunin hér á landi er á svipaðri
leið og í Bandaríkjunum; auðmenn
einir eða þeir sem eru vel tengdir
auðmagninu komast áfram á sviði
stjórnmálanna.“
Prófkjör voru innleidd hér á
landi um og eftir 1970 af Sjálfstæð-
isflokknum og voru eins konar svar
við kröfum um hraðari endurnýj-
un og breytingar á mannvali. Auð-
ur segir í samtali við DV að þá hafi
prófkjörin verið lokuð og ekki eins
umfangsmikil og nú tíðkast. „Fyr-
ir stjórnmálaflokk sem vill endur-
nýjun er prófkjör aðferð sem þjón-
ar því markmiði. Þetta getur einnig
verið leið til þess að bæla átök um
val til forystunnar. En þegar litið er
til lengri tíma grafa prófkjör undan
stjórnmálaflokknum. Þegar próf-
kjörin höfðu fest sig í sessi fóru menn
að leggja þau að jöfnu við lýðræði;
setja samasemmerki á milli lýð-
ræðisins og prófkjara og ólýðræð-
islegt væri að viðhafa ekki prófkjör.
Þetta stenst vitanlega ekki,“ segir
Auður og bendir á að mikill mun-
ur sé á lokuðum prófkjörum meðal
flokksmanna og opnum prófkjör-
um þar sem aðrir en flokksmenn fái
einnig að ráða valinu. „Heldur fólk
virkilega að peningar og prófkjör
hafi ekkert að gera með kreppuna
sem nú skekur íslenska þjóðfélag-
ið?“ Auður kveðst þess fullviss, að
peningar hafi verið notaðir til þess
að „kaupa“ stjórnmálamenn, koma
ákveðnum hagsmunum að í pólitík-
inni og svo framvegis.
Krafan um gagnsæi
Engar skýrar reglur eru í gildi sem
skylda frambjóðendur í prófkjörum
til þess að gera opinberlega grein
fyrir því hvernig þeir fjármagna
prófkjör sín. Ekki er þar með sagt
að frambjóðendur eða kjörnir full-
trúar vilji ekki gera grein fyrir sér,
en þeir þurfa þess ekki strangt til
tekið. Nýlega gerði til dæmis Eygló
Harðardóttir, þingkona Framsókn-
arflokksins í suðurkjördæmi, grein
fyrir kostnaði við prófkjör eft-
ir að blaðamaður Fréttablaðsins
kallaði eftir slíkum upplýsingum.
Eygló svaraði á vefsíðu sinni á eft-
irfarandi hátt og vísar til prófkjörs
Framsóknarlfokksins í suðurkjör-
dæmi fyrir þingkosningarnar 2007:
„Prófkjörsbarátta mín í Suðurkjör-
dæmi kostaði á milli 700-800 þús.
kr. Ég greiddi sjálf stærsta hluta
kostnaðarins auk þess sem fjöl-
skylda mín studdi mig fjárhags-
lega. Lítill hluti kom frá einstakl-
ingum og fyrirtækjum mér ótengd,
eða innan við 100 þús. kr.“
Upphæðir á borð við þær sem
Eygló gerir grein fyrir eru hreinir
smáaurar miðað við fjárhæðir sem
fram hafa komið hjá einstökum
frambjóðendum í þing- og sveitar-
stjórnarkosningum á undanförn-
um árum. Í borgarstjórnarkosning-
unum árið 2006 var ekki óalgengt
að prófkjörsbaráttan hlypi á millj-
ónum króna. Vitað er að á þeim
tíma var ekki óalgengt að verulegir
fjármunir bærust einstökum fram-
bjóðendum og flokkum frá auð-
mönnum og einstökum félögum,
jafnvel svo milljónum skipti. Litlar
líkur eru til þess að frambjóðend-
ur njóti jafnríkulegs fjárstuðnings í
þingkosningum í vor og þeir gerðu
í prófkjörum góðærisins undan-
farnin ár.
Athugasemdir gerðar
við Ísland
Stjórnmálaflokkar, þingflokkar
þeirra, einstakir þingmenn, borg-
ar- og bæjarfulltrúar og jafnvel aðr-
ir ráðamenn hafa í seinni tíð lagt
sig eftir því að siðbæta stjórnmál-
in. Í borgarstjórn, á þingi og víðar
hafa verið lagðar fram tillögur um
aukið gagnsæi varðandi fjárreiður
einstakra kjörinna fulltrúa sem og
siðareglur sem taka á hagsmuna-
tengslum þeirra og vanhæfistilvik-
um.
Svo vill til að GRECO, nefnd á
vegum Evrópuráðsins sem fylg-
ist með spillingu í aðildarlöndun-
um, skilaði í apríl í fyrra skýrslu
um gagnsæi í fjármálum íslenskra
stjórnmálaflokka. Þar er lagt mat
á nýju lögin um fjárreiður stjórn-
málaflokkanna frá árinu 2006, en
einnig er í skýrslunni að finna at-
hugasemdir og tilmæli vegna
ágalla sem starfsmenn nefndar-
innar fundu á íslenska stjórnmála-
kerfinu.
Í skýrslunni er talið að lögin frá
2006 endurspegli í stórum dráttum
kröfur Evrópuráðsins eins og þær
birtast í tilmælum ráðsins um sam-
eiginlegar reglur gegn spillingu í
fjármögnun stjórnmálaflokka og
kosningabaráttu.
Því er þó beint til stjórnvalda
að leitað verði leiða til að upplýsa
kjósendur um fjármögnun kosn-
ingabaráttu áður en kosningar fara
fram. Óskað er eftir skýrslu frá ís-
lenskum stjórnvöldum ekki síðar
en 31. október 2009 um það hvern-
ig hafi gengið að hrinda tilmælun-
um í framkvæmd.
JóhAnn hAuKSSon
blaðamaður skrifar: johannh@dv.is
Auður Styrkársdóttir „Verði þeim
eitthvað á, eða sinnast við flokks-
systkini sín, telja þeir sig ekkert háða
flokknum með eitt eða neitt heldur búa
að sínu...“
Eygló harðardóttir Prófkjörsbarátta
Eyglóar í suðurkjördæmi kostaði 700 til
800 þúsund krónur fyrir þingkosning-
arnar 2007.
Björn Ingi Hrafnsson Prófkjörs-
barátta Björns Inga kostaði að
lágmarki 15 milljónir króna
fyrir borgarstjórnarkosning-
arnar 2006. Ýmsir töldu að
hún hefði verið að minnsta
kosti 50 prósentum dýrari.
GRECo nefnd á vegum Evrópuráðsins
fylgist með spillingu í aðildarlöndun-
um. Hún hefur gert athugasemdir við
ógagnsæi og fjáröflun frambjóðenda
fyrir kosningar á Íslandi.