Dagblaðið Vísir - DV - 30.04.2009, Blaðsíða 41

Franco
fimmtudagur 30. apríl 2009 41Helgarblað
ust. Á öðrum vængnum voru stjórnarsinnar
– lýðræðissinnar, fylking frjálslyndra lýðveldis-
sinna og vinstriflokka. Á hinum kantinum voru
uppreisnarmennirnir – þjóðernissinnar sem
voru kallaðir falangistar. Í þeirra liði var stór
hluti hersins, trúarleiðtogar, kaþólskir prestar og
öfgahægrimenn í fasistaflokknum Falange.
Blóðug, langvinn borgarastyrjöld hófst. Fran-
co, sem réð yfir hinum stríðsreyndu Afríkuher-
sveitum, tók við leiðtogakeflinu hjá þjóðernis-
sinnum eftir að upphaflegur leiðtogi þeirra, José
Sanjurjo, lést í flugslysi.
Í viðtali við bandarískan blaðamann virtist
Franco vera mjög sigurviss.
„Það verður enginn friður saminn og engin
sáttagjörð gerð við stjórnina. Ég ætla að hefja
ferðina til Madrídar. Ég ætla að verja Spán fyrir
marxisma með hvaða ráðum sem er.“
Blaðamaðurinn spurði: „Jafnvel þótt þú drep-
ir hálfa þjóðina til þess að ná markmiðinu?“
Franco svaraði: „Ég mun gera allt til þess að
ná því.“
Naut aðstoðar Hitlers
Það varð snemma ljóst hvernig stríðið myndi
enda. Stjórnarsinnar voru frá upphafi illa bún-
ir og fengu enga aðstoð frá öðrum ríkjum – fyrir
utan sjálfboðaliða frá ýmsum löndum. Franco og
her hans voru atvinnumenn og nutu auk þess að-
stoðar Ítalíu Mussolinis og Þýskalands Hitlers.
Hitler sendi sprengjuflugvélar sem fengu
m.a. að æfa „blitzkrieg“ á bænum Guernicu,
sögufrægri höfuðborg Baska. Borgin var lögð
í rúst; harmleikur sem Pablo Picasso túlkaði í
frægu málverki sínu.
Með nýjum kynslóðum hefur mat manna á
Franco sem herforingja breyst. Hann fann vissu-
lega oft upp á sérlega lúmskum strategískum át-
ætlunum. Eins og þegar hann ákvað að marsera
frekar til Madrídar árið 1937 í stað þess að bjarga
litlum hópi einangraðra hermanna í Toledo. En
hinir miklu fjölmennari falangistar gátu brotið á
bak aftur nánast alla mótstöðu.
Þann 28. mars 1939 hertóku falangistarnir
Madríd og 1. apríl lýsti Franco yfir sigri. Þá hafði
hin blóðuga borgarastyrjöld kostað um hálfa
milljón mannslífa.
Og fleiri áttu eftir að deyja. Hundruð þúsunda
stjórnarsinna týndu lífi undir ægivaldi Francos.
Þeir voru annaðhvort myrtir beint eða létust í
fangabúðum þar sem margir sultu í hel. Franco
hafði frá 1936 verið kallaður „El Caudillo“, leið-
toginn. Hann skilgreindi sjálfan sig sem lands-
föður allra íbúanna. En í raun var hann aldrei
leiðtogi helmings þjóðarinnar, þeirra sem höfðu
frá upphafi verið á móti honum þegar hann
hrifsaði til sín völdin. Þeir litu á hann sem viðr-
ini og grimmdarsegg.
Mikilvæg ártöl
í líFi Francos
1892 4. desember. fæðist í bænum feroll á
Norðvestur-Spáni.
1907 Skráir sig í herskólann í toledo.
1912 Hefur herþjónustu í Spænska marokkó.
1916 Hlýtur alvarleg skotsár í stríði, en lifir af.
1923 Kvænist Carmen polo y martínez-Valdés.
1926 dóttirin maría del Carmen fæðist.
1936 17. júlí. tekur upp málstað afríkuhersveit-
anna í uppreisn gegn vinstristjórninni, aðgerð
sem leiðir til borgarastríðs.
1936 September – október. Útnefndur leiðtogi
uppreisnar sem koma á þjóðernissinnuðum að
á Spáni.
1939 1. apríl. lýsir yfir sigri í borgarastyrjöldinni
og hefur einræði sitt.
1953 26. október. Hefur viðræður sem leiða til
herstöðva Bandaríkjanna á Spáni.
1975 20. nóvember. deyr í madríd.
HerForinginn seM stýrði spáni Með Harðri Hendi
Íhaldssamt viðhorf
Franco leit upp til íhaldssamra viðhorfa, sem
endurspeglaðist í samfélaginu sem hann skóp.
Kaþólska kirkjan fékk stórt hlutverk. Á tímabili
var öllum þeim sem sóttu um vinnu hjá því op-
inbera gert að útvega vottorð þar sem prestur
þeirra vottaði fyrir um að þar færi góður kaþól-
ikki. Spænska varð eina leyfða tungumálið og
tungumál á borð við katalónsku, basknesku og
galisísku voru bönnuð. Aðalverkfæri Francos
til þess að sjá til að reglunum væri framfylgt var
hin leynilega herlögregla Guardia Civil.
Í meira en áratug eftir borgarastríðið var
Spánn fátækt ríki og einangrað frá umheim-
inum. Gríðarlega umfangsmiklu almanna-
tengslastarfi, „lobbíisma“, var hrundið af stað
þar sem saga landsins var skrifuð upp á nýtt.
Franco neitaði að hafa þegið aðstoð Hitlers og
skipaði svo fyrir að borgarastríðinu yrði lýst
sem viðbrögðum við kommúnistahættunni.
26. október 1953 var vendipunktur þegar
sögulegur samningur var gerður við Banda-
ríkin, sem gerðu Bandaríkjamönnum kleift að
koma fyrir herstöðvum sínum á Spáni. Í kjöl-
far vináttunnar við Bandaríkin urðu Spánverj-
ar aðilar að Sameinuðu þjóðunum. Samning-
urinn var hápunktur stjórnmálaferils Francos.
Hann hafði ekki einungis unnið borgarastríð-
ið og brotið alla mótstöðu á bak aftur. Honum
fannst hann einnig hafa hlotið viðurkenningu
heimsbyggðarinnar.
Dró sig í hlé
Eftir þessa velgengni dró Franco sig í hlé
– og sneri sér að áhugamálum sínum – veiði,
siglingum og fjölskyldulífi. Hann hóf einnig að
skipuleggja minnismerki um sjálfan sig sem
myndu lifa með Spánverjum alla tíð.
Þau plön enduðu í byggingu Valle de los
Caidos, dal hinna föllnu. Minnismerkið átti að
vera helgað þeim sem létust í borgarastríðinu
en var í raun aðeins minnismerki um Franco
sjálfan.
Margir hafa lýst Franco sem illskiljanlegum
manni, sem hafi sjaldan eða aldrei gefið neitt
persónulegt af sér. Eftir dauða „El Caudillos“
sagði prestur hans: „Sumir segja að Franco
hafi verið kaldur. Hann var það hugsanlega, en
hann sýndi það ekki. Hann sýndi aldrei neinar
tilfinningar.“
Það eina sem Franco hafði áhuga á, sam-
kvæmt orðum fremsta ævisöguhöfundarins,
Pauls Preston, um hann, var Franco. Það voru
engin sérstök sjónarmið sem skiptu máli, eng-
in hugmyndafræði réð för, eina sem skipti máli
var að hann héldi völdum.
Þegar fortíð Francos í fasistaflokki falang-
ista fór að verða honum fjötur um fót lét hann
stroka hana út. Og þegar efnahagsáætlun hans
hrundi seint á sjötta áratugnum átti hann ekki
í erfiðleikum með að skipta um skoðun og fara
allt aðra leið.
Lét hagfræðingum eftir að stjórna
Smám saman fór Franco að láta völdin til
hóps hagfræðinga, sem margir voru meðlim-
ir Opus Dei-samtakanna, sem fræg eru úr bók
Dans Brown, Da Vinci-lyklinum.
Það var umdeildur hópur sem var m.a.
gagnrýndur fyrir að krefjast þess fá að stýra
sjálfur blint. Hagfræðingar Francos buðu er-
lenda fjárfesta velkomna og fjölmargar verk-
smiðjur voru stofnaðar. Og þannig kom hinn
mikli ferðamannaiðnaður landsins til sögunn-
ar. Spánn var kynntur sem áfangastaður sól-
ar, strandar og fiesta og öll Norður-Evrópa var
með á nótunum.
Efnahagslegur uppgangur án mótstöðu
ríkti á sjöunda og áttunda áratugnum. Spánn
breyttist hratt. Á meðan varð Franco tákn gam-
alla tíma og nýjar kynslóðir urðu til, ungt fólk
sem vildi frekar búa í nútímasamfélagi en í aft-
urhaldssömu og erkiíhaldssömu þjóðskipulagi
Francos.
20. nóvember 1975 lést Franco, eftir áralöng
veikindi. Meira en hálf milljón manna lagði leið
sína að líkkistu hans sem stóð á torgi í Madríd.
Spánverjar grínast með að allur sá mikli fjöldi
hafi verið þar til þess að fullvissa sig um að karl-
inn væri í alvöru loksins dauður.
„Franco og her hans
voru atvinnumenn og
nutu auk þess aðstoð-
ar Ítalíu Mussolinis og
Þýskalands Hitlers.“
Sigurskrúðganga í madríd 6.
desember 1939, átta mánuðum
eftir að þjóðernissinnar, undir stjórn
francos, höfðu unnið borgarastríðið.
El Caudillo franco ásamt öðrum
leiðtogum uppreisnarinnar í ágúst
1936. Sama ár tók franco upp
titilinn „El Caudillo“, leiðtoginn.