Dagblaðið Vísir - DV - 28.03.2011, Blaðsíða 22

22 | Úttekt 28. mars 2011 Mánudagur
Í
gegnum tíðina hefur margur ein-
ræðisherrann, heill á geði eða
ekki, seilst í djúpa vasa þjóðar
sinnar til þess eins að reisa minn-
ismerki sjálfum sér til dýrðar. Til að
undirstrika guðumlíka persónu sína,
óskeikulleika og „ást“ þjóðarinnar í
sinn garð.
Stundum hefur ástin þó ekki verið
meiri en svo að að viðkomandi ein-
ræðisherra gengnum hafa öll um-
merki tilveru hans verið þurrkuð út,
í magnvana tilraun til að þurrka út
ákveðið skeið í sögunni. Þess ber þó
að geta að oft og tíðum hefur slíkt ver-
ið gert að undirlagi eftirmanns við-
komandi sem einnig hefur viljað reisa
sjálfum sér viðlíka bautasteina. Til að
allrar sanngirni sé gætt er vert að taka
það fram að þeir voru til sem virkilega
gátu réttlætt minnismerki um afrek
sín sem urðu þjóð þeirra til heilla og
velmegunar. Aðrir þjáðust af sjálfs-
dýrkun á háu stigi, firru og geðveiki –
voru, og eru sumir enn – gjörsamlega
úr tengslum við hinn dapurlega raun-
veruleika sem umlék ríki það sem
þeir ríktu yfir.
Seinni tíma minnismerki
Sá einræðisherra sem er nú hvað
plássfrekastur í fjölmiðlum er
Muammar al-Gaddafi – „bróðurleg-
ur leiðtogi byltingarinnar“, „konung-
ur konunga Afríku“ og sitthvað fleira
á jafnhógværum nótum.
Myndbirting athyglisþarfar hans
hefur oft og tíðum verið á mörkum
þess að vera grátbrosleg og geðveik-
isleg.
Líbía, undir stjórn Gaddafis, og
Bandaríkin hafa löngum eldað grátt
silfur og árið 1986 tengdi ríkisstjórn
Reagans Bandaríkjaforseta Gaddafi
við sprengjuárás á þýskt diskótek sem
varð tveimur bandarískum hermönn-
um að aldurtila. Í refsingarskyni lét
bandaríski herinn sprengjum rigna
yfir líbísk skotmörk í Bengasí og Trí-
polí með þeim afleiðingum að yfir
hundrað manns lágu í valnum, þeirra
á meðal ættleidd dóttir Gaddafis.
Gaddafi lét reisa minnisvarða sem
hann lætur gjarna mynda sig við; risa-
vaxinn gylltan hnefa sem er við það
að kremja bandaríska orrustuflugvél.
Undanfarið hefur hann gjarna verið
festur á filmu við minnismerkið – með
krepptan hnefa.
Kabila og Austur-Kongó
Þeir eru þó nokkrir einvaldar Afríku-
ríkja sem hafa gengið langt í sjálfs-
dýrkun og er Mobutu Sese-Seko, for-
seti Zaire sem þá var en heitir nú
Austur-Kongó, einn þeirra frægari.
Hann verður látinn liggja milli hluta
hér en sjónum beint að Laurent Ka-
bila, sem tók við af Mobutu eftir að
honum var steypt af stóli 1996.
Kabila bar ábyrgð á því að gera
að engu efnahag þjóðarinnar, sem
byggði á demantavinnslu, sem og
einum blóðugustu átökum seinni
tíma, borgarastyrjöld sem kostaði
um 4 milljónir lífið. Þrátt fyrir þessi
afrek sín sá Kabila ekkert athugavert
við að láta reisa gríðarstóra styttu af
sér í Kinshasa, höfuðborg landsins.
Styttan er margra mannhæða há og
sýnir „mikilmennið“ ábúðarfullt með
plögg í annarri hendi, en með hinni
virðist hann vilja leggja áherslu á ...,
sennilega eigin mikilfengleika.
Sonur Kabila, Joseph, tók við
valdataumunum af föður sínum og
hefur ekki séð ástæðu til að fjarlægja
styttuna af pabba gamla.
Sovétríkin, Lenín og Stalín
Erfitt gæti verið að réttlæta að horft
væri fram hjá Sovétríkjunum sálugu
í umfjöllun um minnismerki alræð-
is. Bæði Vladimír Lenín og Jósef Sta-
lín virtust ekki velkjast í vafa um eigin
stórfengleika. Það skal reyndar tekið
fram að það minnismerki um Len-
ín sem laðað hefur að milljónir píla-
gríma var reist eftir dauða hans 1924.
Þar er um að ræða stórkostlega graf-
hvelfingu sem geymir líkamsleifar
hans. Flestar styttur af hugmynda-
smiðnum á bak við leynilögreglu Sov-
étríkjanna og föður Sovétríkjanna
voru gerðar eftir dauða hans.
Hið sama verður ekki sagt um Jós-
ef Stalín því þegar hann lést árið 1953
var svo komið í Sovétríkjunum að
áhrifa hans gætti, fyrir tilstilli ógnar,
um allt listasamfélagið. Eftirmaður
hans, Nikíta Krussjoff, afneitaði þeirri
persónudýrkun sem einkennt hafði
Sovétríkin undir stjórn einræðisherr-
ans og að undirlagi Krusjoffs var ráð-
ist í að fjarlægja allar styttur af Stál-
manninum og list honum tengda um
gervöll Sovétríkin.
Teiknað í frístundum
Hvort Saparmurat Niyazov, einvald-
ur í Túrkmenistan frá 1990 til 2006,
hafi verið með hýrri há andlega skal
ósagt látið. Stjórnarhættir hans voru
af mörgum álitnir þeir alræðislegustu
sem sögur hafa farið af og gekk hann
svo langt að þvinga eigin sérvisku upp
á Túrkmena. Mánuðirnir voru endur-
nefndir og fengu nöfn fjölskyldumeð-
lima hans og nafn móður hans var
notað í stað túrkmenska orðsins yfir
brauð.
Eitt helsta framlag Niyazovs til
túrkmensku þjóðarinnar var varla til
þess fallið að draga úr eymd hennar
því hann vann ötullega að því að láta
reisa sér minnismerki til að undir-
strika eigin persónu.
Eitt hið þekktasta stendur enn
þann dag í dag; Hlutleysisboginn,
turn sem byggður var 1998. Til að full-
komna merkið var sett 12 metra há
gyllt stytta af „föður allra Túrkmena“
á topp turnsins sem snýst með þeim
hætti að styttan snýr ávallt mót sólu.
Í ljósi alls þess fjölda minnis-
merkja sem hann lét reisa má leiða
getum að því að Niyazov hafi einn-
ig verið önnum kafinn við ýmislegt
fleira en stjórn landsins – til dæmis að
teikna og hanna minnismerki sjálfum
sér til dýrðar.
Menningarbylting og mannfellir
Líkt og í tilfelli Leníns getur þú, ef á
ferð um Kína, litið við í grafhvelfingu
hins mikla leiðtoga Maós Zedong.
Við grafhvelfinguna er einnig að finna
styttu sem sýnir lítinn hóp fólks sem
horfir einbeitt til ókunnrar framtíðar.
Í fararbroddi er Maó sjálfur, en hvað
skyldi sú framtíð sem hann leiddi kín-
versku þjóðina til hafa geymt?
Meira en fjórtán milljónir Kínverja
urðu hungrinu að bráð í „Stökkinu
mikla“ sem þjóðin tók undir forystu
Maós, og ótölulegur fjöldi pólitískra
andstæðinga hans lenti á bak við lás
og slá þar sem ókunn örlög biðu and-
stæðinganna.
„Bylting er ekkert teboð,“ var haft
eftir Maó og það fékk kínverska þjóð-
in svo sannarlega að reyna þegar
reynt var að undirlagi Maós og skó-
sveina hans að þurrka út stóran kafla
í sögu þessarar stórkostlegu þjóðar.
Sigursverðin
Einræðisherrann og harðstjórinn í
Írak, Saddam Hussein, var alls ófeim-
inn við að minna íröksku þjóðina á
hver réði lögum og lofum í landinu,
hver væri elskaður, dáður og stór-
fenglegur leiðtogi.
Þótt nú sé búið að fella sennilega
allar styttur af leiðtoganum stendur
enn eitt stærsta minnismerkið um
valdatíð hans; Sverð sigurs. Um er
að ræða risavaxinn boga sem sam-
anstendur af tveimur sverðum sem
skarast og mun Hussein hafa áform-
að byggingu sigurmerkisins áður en
stríði Íraks og Írans lauk.
Hvaða sigur um ræðir er ekki hægt
um vik að fullyrða því stríðið endaði
með „jafntefli“ og yfir einni milljón
fórnarlamba. Reyndar var það svo að
Hussein hafði ekki marga sigra til að
státa af; tap í tveimur stríðum gegn
Bandaríkjamönnum og fylgisveinum
þeirra og jafntefli gegn Íran.
Hugsanlega gæti hann hafa státað
af sigri gegn óvopnuðum almenningi
Kúrda í norðurhluta landsins sem
hann lét stráfella með efnavopnum.
Eitt mesta minnismerki um Huss-
eins var um tólf metra há stytta af
honum á Firdos-torgi í Bagdad. Stytt-
an lék stórt hlutverk í brotthvarfi
Husseins af valdastóli þegar hún var
rifin niður á fyrstu dögum innrásar
Bandaríkjanna og viljugra banda-
manna þeirra í Írak.
Sigur verkalýðsins
Einn alskrautlegasti einræðisherra
nútímans er Kim Jong-il, leiðtogi
Norður-Kóreu. Þjóðin er sú fátæk-
asta í heimi, nánast allir innviðir í
molum og framleiðsla, önnur en til
hernaðarmála, vart merkjanleg.
Það var reyndar faðir Jong-il,
Kim il-sung, sem lét reisa gríðar-
mikið minnismerki um stofnun
MYNDBIRTING SJÁLFSDÝRKUNAR
n Harðstjórar sögunnar hafa verið ötulir við að reisa minnismerki
sér til dýrðar n Minnismerkin hafa verið misstór og af mörgum
gerðum en tilgangurinn er jafnan sá sami n Flest bera merkin
sjálfsdýrkun viðkomandi einræðisherra vitni
Mannvirki
misstórra
mikilmenna
En einvaldar sögunnar hafa ekki einasta
farið offari í að reisa styttur af sjálfum
sér. Þeir hafa einnig markað spor sín
á síðum sögunnar með gríðarmiklum
mannvirkjum. Kalígúla Rómakeisari lét
smíða tvo 75 metra langa pramma á
Nemi-vatni í Ítalíu nútímans. Pramm-
arnir voru hlaðnir skreytingum og
bronsskúlptúrum. Veggir þeirra voru úr
fílabeini og voru prammarnir útbúnir
með rennandi vatni. Prammarnir sukku
á sínum tíma en var bjargað á þurrt af í
valdatíð Mússólínis en síðar eyðlagðir í
síðari heimsstyrjöldinni.
Jósef Titó
Tvær eyjar á Adríahafinu eru tengdar
Jósef Tító, einræðisherra Júgóslavíu
sem var, órofa böndum. Önnur hafði
að geyma gúlagið Goli Otok þar sem
pólitískir fangar strituðu í illræmdum
vinnubúðum. Hin eyan sem um ræðir var
algjör andstæða Goli Otok því þar hafði
Tító látið koma upp paradís; einka-
dýragarði þar sem hann hafði ofan af
fyrir sjálfum sér og fyrirmennum sem
sóttu hann heim.
Babýlon endurreist
Þó enginn sé í raun viss um hvernig
borgin Babýlon leit út fyrirskipaði
Saddam Hussein að borgin skyldi endur-
reist árið 1983. Fyrirskipaði Hussein að
notaðir yrðu gulir múrsteinar sem báru
nafn hans. Til að fullkomna vitleysuna
lét hann við lok Persaflóastríðsins reisa
þar höll í súmerskum stíl sem afskræmdi
staðinn enn frekar.
Innrásin sem aldrei varð
Svo óttaðist einræðisherrann Enver
Hoxa í Albaníu innrás erlendra herja að
hann lét byggja 750.000 varnarbyrgi
um Albaníu þvera og endilanga. Líkt og
sveppi er byrgin nú að finna í íbúðahverf-
um, engjum, leikvöllum, kirkjugörðum og
ströndum.
En óvinurinn lét aldrei á sér kræla og
áratugum eftir brotthvarf Hoxa stara
tómar „augntóftir“ byrgjanna út yfir
landið.
Leiðtoginn Mússólíní Einbeitt augnaráð
átti að undirstrika einurð „Il Duce“.
MYND WIKIMEDIA
Verkalýðnum hampað Gríðarstórt minnismerki um afrek
verkalýðsins er að finna í Pjongjang, höfuðborg Norður-Kóreu,
eins fátækasta ríkis heims. MYND REUTERS
„Bylting er ekkert
teboð,“ var haft
eftir Maó og það fékk kín-
verska þjóðin svo sannar-
lega að reyna þegar reynt
var að undirlagi Maós og
skósveina hans að þurrka
út stóran kafla í sögu
þessarar stórkostlegu
þjóðar.