Dagblaðið Vísir - DV - 13.04.2012, Blaðsíða 22

22 Úttekt 13.–15. apríl 2012 Helgarblað
Ó
lafur Ragnar Grímsson kom
eins og stormsveipur inn í
kosningabaráttuna til emb-
ættis forseta Íslands árið
1996. Stjórnmálaferillinn var
heldur á undanhaldi. Árinu áður
hafði Sjálfstæðisflokkurinn myndað
ríkisstjórn með Framsóknarflokkn-
um og því ljóst að Ólafs biði ekki
frekari frami í stjórnmálum að sinni.
Hann hafði setið á Alþingi síðan 1978
og verið fjármálaráðherra frá 1988–
1991. Síðustu misserin fyrir forseta-
kosningarnar beindist athyglin helst
að Ólafi fyrir reiðikast sem hann tók í
ræðustól Alþingis, þegar hann talaði
um skítlegt eðli Davíðs Oddssonar.
Þjóðin var hins vegar spenntari
fyrir honum sem forseta Íslands en
sem stjórnmálamanni og var hann
kjörinn með 41,4 prósentum at-
kvæða en næstur á eftir honum kom
Pétur Kr. Hafstein með 29,5 prósent
atkvæða.
Tíður viðsnúningur í málflutn-
ingi
Ólafi Ragnari hefur löngum verið
legið á hálsi fyrir að segja það helst
sem hentar honum hverju sinni.
Andstæðingar hans í kosningabar-
áttunni 1996 voru duglegir að nudda
honum upp úr slíkum viðsnúningi í
málflutningi hans. Þannig birtu sam-
tökin Óháðir áhugamenn um for-
setakjör heilsíðuauglýsingar í dag-
blöðum þar sem ummæli Ólafs
Ragnars um heimsókn hans til Rúm-
eníu árið 1984, þar sem einræðis-
herrann Nicolae Ceauescu réð
ríkjum, voru rifjuð upp. Eftir heim-
sóknina var haft eftir Ólafi Ragnari
að Ceauescu væri „heiðursmað-
ur“ og að hann hefði fengið „góð-
ar og virðulegar móttökur“. Eftir að
Ceauescu var steypt af stóli og hann
tekinn af lífi var komið allt annað
hljóð í strokkinn. Árið 1990 sagð-
ist Ólafur Ragnar hafa verið „sjokk-
eraður“ eftir heimsóknina því þar
hefði hann kynnst „meiri harðstjórn
og meiri persónudýrkun en [hann]
hélt að væri í raun til“.
Guðstrú Ólafs Ragnars varð einn-
ig gerð að umtalsefni í kosninga-
baráttunni. Jón Steinar Gunnlaugs-
son, núverandi hæstaréttardómari,
skrifaði grein í Morgunblaðið þar
sem hann fór yfir viðsnúninga Ólafs
í þeim málum. Jón Steinar benti á að
Ólafur Ragnar hefði árið 1989, þegar
hann bar vitni eiðsvarinn fyrir dómi,
synjað því að hann tryði á Guð. Jón
Steinar rakti síðan sinnaskipti Ólafs
Ragnars í trúmálum eftir að hann
fór í forsetaframboð, þar sem hann
sagði skýrt og skorinort að hann tryði
á Guð. Raunar lýsti Ólafur Ragnar
ítrekað trúarskoðunum sínum og
sagðist búa yfir djúpri trúarsannfær-
ingu allt frá æsku. Stöð 2 rifjaði svo
upp útvarpsviðtal við Ólaf frá 1995
þar sem hann sagðist vera „nokkuð
sannfærður um að Guð væri ekki til“.
Þá voru einnig fundin ummæli
sem hann lét hafa eftir sér í Helgar-
póstinum um að hann tryði ekki á
guð. Vegna þessara tíðu sinnaskipta
var Ólafur sakaður um að segjast
trúa á Guð því að það hentaði kosn-
ingabaráttu hans.
Sagður tækifærissinni
Í grein í Alþýðublaðinu í júní árið
1996 hjólaði Hannes Hólmsteinn
Gissurarson í Ólaf Ragnar og sagði
hann vera tækifærissinna. „Það er
staðreynd, en ekki rógur, að Ólaf-
ur Ragnar Grímsson hefur margoft
sagt ósatt í því skyni að skreyta fer-
il sinn. […] Hann sagði í viðtali við
Séð og Heyrt, að hann hefði gert
Nand Khemka nokkurn að ræðis-
manni Íslands á Indlandi. En Sigurð-
ur Helgason hefur lagt fram gögn um
það, að Ólafur kom þar hvergi nærri,
enda hitti hann ekki Khemka fyrr en
nokkrum mánuðum eftir að ákvörð-
un hafði verið tekin í málinu.“
Í nærmynd sem birtist í Helgar-
póstinum í miðri kosningabarátt-
unni var dregin upp mynd af Ólafi
Ragnari sem tækifærissinna og eig-
inhagsmunasegg. Ónefndur þing-
maður hafði þetta um Ólaf að segja:
„Öll hans pólitík snýst um hann sjálf-
an og hann er ekki hugsjónamað-
ur. Hann er í núinu. Hann er einn af
þeim sem ég treysti ekki yfir þveran
þröskuld í pólitík. Hann reynir að
notfæra sér allt í eigin þágu og er
ósvífinn maður.“
Gaf strax tóninn
Ólafur Ragnar gaf það strax í skyn
þegar hann fór í forsetaframboð
að hann ætlaði sér ekki að vera til
skrauts á Bessastöðum. Hann ætl-
aði að láta til sín taka, eins og síð-
ar varð raunin. Í viðtali við DV dag-
inn eftir að hann var kjörinn forseti
sagði Ólafur: „Ég hef sagt það á fjölda
funda um allt land að undanförnu að
það er einlægur vilji minn að verða
virkur þátttakandi á sem flestum
sviðum þjóðlífsins.“
Í kosningabaráttunni í júní 1996
tók hann það jafnframt skýrt fram að
forsetinn væri einn af máttarstólp-
um lýðræðisins. Hann nefndi mál-
skotsréttinn sérstaklega og sagði það
stjórnarskrárvarinn rétt forseta að
vísa málum til þjóðarinnar ef hann
teldu þau vera það afdrifarík að þjóð-
in ætti að hafa um þau síðasta orðið.
Ólafur Ragnar gaf því strax tóninn
fyrir það sem síðar átti eftir að gerast.
Ólafur Ragnar fór ekki leynt með
að hann vildi ekki að Ísland gengi í
Evrópusambandið. Hann sagði í við-
tali við Alþýðublaðið rétt fyrir kosn-
ingarnar 1996 að það lýsti „einstakri
þröngsýni að ræða alþjóðamál ein-
göngu út frá hinu evrópska sjón-
arhorni“. Hann sagði grundvallar-
skipulag Evrópusambandsins ekki
samrýmast efnahagslegum hags-
munum Íslands.
Umhverfissinni sem varaði við
hlutabréfakaupum
Þó að Ólafur Ragnar sé andstæðing-
ur ESB-aðildar hefur hann alltaf skil-
greint sig sem alþjóðasinna. Í inn-
setningarræðu sinni þegar hann var
kjörinn forseti gaf hann tóninn. „Sú
kynslóð kvenna og karla sem nú er
að útskrifast úr skólum er hin fyrsta
á Íslandi sem hefur heiminn allan að
vinnusvæði […] Þá vaknar sú spurn-
ing hvort okkur tekst að sigra í hinni
alþjóðlegu samkeppni um unga fólk-
ið á Íslandi. Mun það kjósa að búa
með okkur hér í útsænum eða afla
sér viðurværis annars staðar?“
Fyrstu árin í embætti forseta Ís-
lands lét hann sig loftslagsmál og
umhverfismál mikið varða. Hann
varði drjúgum hluta nýársávarps
síns árið 1998 í að ræða aðsteðjandi
vanda í þeim efnum. Hann hvatti
líka í ræðu sem hann hélt árið 1999,
þegar hornsteinn var lagður að Sult-
artangavirkjun, til að fara varlega í
virkjanir og að ná þyrfti sátt um frek-
ari virkjanaframkvæmdir. Ræða hans
við þetta tilefni þótti þó ekki sér-
lega afdráttarlaus og spurði blaða-
maður Morgunblaðsins hvort hann
hefði verið að vara við virkjanafram-
kvæmdum á hálendinu. Forsetinn
svaraði: „Mitt er að yrkja, annarra að
skilja.“
Í áramótaávarpi sínu árið 2001
ræddi forsetinn um breytta tíma
með vaxandi alþjóðavæðingu. Var
hann heldur varkár í orðavali mið-
að við það sem átti seinna eftir að
verða. Hann varaði við því að Ís-
lendingar ættu að sýna ábyrgð og að-
hald í stað þess að hætta öllu sínu á
markaðstorgi verðbréfanna. Hann
sagðist vona að brostnar hagnaðar-
vonir yrðu ekki mörgum um megn ef
harðnaði á dalnum. „Við Íslendingar
erum nýgræðingar í kauphöllunum,
höfum ekki langa reynslu af þeim
tækifærum sem bylt hafa atvinnulífi
og fjármálakerfi víða um veröld. En
ólgan sem nú blasir við ætti að verða
okkur hvatning til að varðveita enn
betur það hyggjuvit sem löngum var
aðal bænda og fiskimanna í okkar
góða landi og gerði þeim kleift að lifa
af erfiðar aldir.“
Lofaði útrásina í hástert
Íhaldssemi Ólafs Ragnars á þessu
sviði varði hins vegar ekki mjög lengi
því á næstu árum átti tónninn í mál-
flutningi hans eftir að gjörbreytast.
Hann átti eftir að verða einn helsti
opinberi stuðningsmaður íslenskra
útrásarvíkinga og skrifaði meðal
annars meðmælabréf fyrir þá.
Strax í apríl sama ár var hann við-
staddur opnun útibús Kaupþings í
Lúxemborg. Í ræðu sinni jós hann
íslenska bankamenn lofi og varð
tíðrætt um hið nýja hagkerfi og að
smáríkjum innan þess væru engin
takmörk sett.
Í sömu ræðu sagði hann: „Við Ís-
lendingar njótum nú þeirrar bless-
unar að hæfileikarík kynslóð er að
hasla sér völl í viðskiptum, vísind-
um, menningu og listum. Hún hef-
ur hlotið bæði íslenska og alþjóðlega
menntun og er greinilega staðráðin
í að vera í senn góðir Íslendingar og
sannir heimsborgarar á hæfnisvöll-
um samkeppninnar sem nú ræður
mestu um framfarir í veröldinni.“
Íslensk fjármálafyrirtæki sagði
hann eiga „… ríkulegt erindi á er-
lenda fjármagnsmarkaði. Fjármála-
þjónusta getur því ekki síður en
sjávarafurðir og hugbúnaður orðið
útflutningsvara okkar Íslendinga á
nýrri öld.“ Ekkert fór fyrir varnaðar-
orðum líkt og þeim sem hann hafði
flutt í áramótaávarpinu.
Í maí sama ár hélt hann fræga
ræðu á hádegisverðarfundi Íslensk-
ameríska verslunarráðsins í Los
Angeles. Þar má með sanni segja að
Ólafur Ragnar hafi montað sig af af-
burða sköpunarkrafti Íslendinga og
nefndi að þeir sem kæmu frá fjöl-
mennari ríkjum skildu hreinlega
ekki hvernig 280.000 manna þjóð
gæti státað af svona mikilli sköpun.
Nefndi hann þar fjölda bóka sem
gefnar væru út á íslensku og fjölda
leiksýninga sem settar væru upp.
Ólafur Ragnar tiltók líka að þús-
undir íslenskra fyrirtækja stækkuðu
ört, internet-notkun Íslendinga væri
gífurlega mikil í samanburði við aðr-
ar þjóðir og nefndi að einhver hefði
sagt við hann að fólksfjöldatölur á Ís-
landi hlytu að vera PR-brella. Að lág-
marki 5 milljónir manna þyrfti til að
halda uppi viðlíka sköpunarkrafti og
væri að finna á Íslandi.
Þá hrósaði hann kraftinum í ís-
lenskum fyrirtækjum. Hann sló þó
örlítinn varnagla við glæsilegri lýs-
ingu sinni á Íslendingum. „Ég átta
mig á því að sagan af íslensku vel-
gengninni getur virkað bjartsýnisleg
og jafnvel sem lofsöngur, en stað-
reynd málsins er að tækifærin sem
bjóðast Íslendingum í hnattræna
hagkerfinu henta sérstaklega vel fyrir
sköpunargáfu og frumkvöðlahugsun
Íslendinga.“
„Hinir fyrstu Íslendingar voru
sannarlega útrásarfólk“
Óumdeilt er að Ólafur Ragnar er
mjög þjóðernissinnaður. Allan sinn
forsetaferil hefur honum orðið tíð-
rætt um fullveldi Íslands og styrk
þjóðríkisins í ræðum sínum og vís-
að gjarnan til sjálfstæðisbaráttu Ís-
lendinga og landnámsins máli sínu
til stuðnings. Í greininni Kjarnmesta
fólkið í heimi: Þrástef íslenskrar þjóð-
ernishyggju í gegnum lýðveldisbar-
áttu, útrás og kreppu, tekur Kristín
Loftsdóttir saman hvernig forsetinn
Forsetinn sem vill ekki fara
Stóratburðir í forsetatíð Ólafs Ragnars
Júní 1996
n Ólafur Ragnar
kjörinn forseti
Íslands
Haust 1997
n Guðrún Katrín
Þorbergsdóttir
forsetafrú greinist
með hvítblæði
2000
n Ólafur og
Dorrit Moussia-
eff trúlofast
Júní 2004
n Ólafur Ragnar synjar
fjölmiðlalögunum
staðfestingar
Janúar 2007
n Forsetinn sæmir
Sigurð Einarsson,
stjórnarformann Kaup-
þings, fálkaorðunni
Ágúst 2008
n Forsetinn veitir handboltalands-
liðinu fálkaorðuna eftir silfurverð-
launin á Ólympíuleikunum
Janúar 2010
n Ólafur Ragnar
synjar fyrstu
Icesave-lögunum
staðfestingar
Ágúst 1996
n Ólafur Ragnar
settur í embætti
forseta Íslands
Október 1998
n Guðrún Katrín deyr
eftir stutta baráttu
við hvítblæði
Maí 2003
n Ólafur Ragnar
og Dorrit giftast á
afmælisdegi forsetans
Júní 2004
n Ólafur Ragnar
endurkjörinn forseti
Íslands með 85,6%
gildra atkvæða
Ágúst 2008
n Baugur Group fær
útflutningsverðlaun
forseta Íslands
Nóvember 2009
n Forsetinn húðskammar norræna
sendiherra fyrir dræm viðbrögð
þeirra við hruninu á Íslandi
Janúar 2011
n Forsetinn
synjar aftur
Icesave-lögunum
Valgeir Örn Ragnarsson
blaðamaður skrifar valgeir@dv.is
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
blaðamaður skrifar ingibjorg@dv.is
Atli Þór Fanndal
blaðamaður skrifar atli@dv.is
Framboðsmyndin Forsetahjónin Ólafur Ragnar Grímsson og Guðrún Katrín Þorbergs-
dóttir á mynd sem send var inn á flest heimili í kosningabaráttunni og birtist í heilsíðuaug-
lýsingum í dagblöðum.
n Þjóðernishyggja forsetans n Einlægur vilji til að vera virkur í þjóðlífinu n Móðgaði sendiherra Bandaríkjanna n Hékk á bláþræði „Mitt er að yrkja,
annarra að skilja.