Dagblaðið Vísir - DV - 07.05.2012, Blaðsíða 12

12 Fréttir 7. maí 2012 Mánudagur
E
ftirlitsiðnaðurinn á Íslandi
virðist vera búinn að ná allt of
miklum tökum á ýmsum at-
vinnugreinum,“ sagði Kristján
L. Möller, formaður atvinnu-
málanefndar Alþingis, á föstudag.
Tilefnið var fyrirspurn Unnar Brár
Konráðsdóttur, þingkonu Sjálfstæð-
isflokksins, vegna fréttar Stöðvar 2 af
stífu eftirlitskerfi og flóknu leyfisferli
vegna kræklingaræktunar. „Fréttin
sem birtist á Stöð 2 frá Kristjáni Má
Unnarssyni um þetta tiltekna mál var
sláandi og allt að því hrikaleg,“ sagði
Kristján og vill að reglurnar verði
endurskoðaðar svo kræklingarækt
verði ekki kæfð í fæðingu.
Neysla skeldýra er ekki án áhættu
en dýrin eru síandi, það er taka nær-
ingu með því að sía sjó. Skelfiskurinn
getur því tekið eiturefni, gerla, þráa-
efni og þungmálma um leið og hann
tekur til sín næringu. Eitraðir þör-
ungar eru viðvarandi hér við land.
Má þar nefna PSP-eitrun sem veld-
ur lömunareitrun og getur valdið
bráðadauða. Flókið eftirlitskerfi er
því ekki séríslenskt heldur hluti af al-
þjóðlegu eftirlitskerfi, nauðsynlegu
svo hægt sé að selja skelfisk til mann-
eldis.
Uppskera stöðvuð
vegna eitrunar
Matvælastofnun stöðvar árlega upp-
skeru á kræklingi vegna eitrunar.
Þannig var uppskeru kræklings í
Steingrímsfirði frestað í fyrrasumar
þar sem eitrun þörunga sem veldur
lömunarveiki, svokölluð PSP-eitrun,
mældist yfir viðmiðunarmörkum í
skeldýrum á svæðinu. Samkvæmt
upplýsingum frá matvælastofnun
drápust fiskar í Tálknafirði og Ön-
undarfirði á sama tíma vegna sömu
eitrunar. Þá er viðvarandi hætta á
saurgerlamengun í skelfiski hér á
landi. PSP-eitrun hefur ekki áhrif á
skelfisk enda er hann ónæmur fyrir
eitruninni en getur eins og fyrr segir
haft heilsufarsáhrif á menn.
Tvíþættar skýringar
Hjá Matvælastofnun fengust þær
upplýsingar að vissulega væri ferlið
nokkuð flókið. „Það eru engar aðrar
leiðir til að vera viss um að skelin
sé ekki eitruð,“ sagði Þór Gunnars-
son, fagsviðsstjóri hjá stofnuninni,
um málið en bætti við að neytendur
hljóti að gera kröfur til þess að geta
áhyggjulausir neytt varnings sem
ræktaður er til manneldis.
Stífar eftirlits- og leyfiskröfur
vegna skeldýraræktunar eiga að
sögn eftirlitsaðila tvíþættar skýring-
ar. Annars vegar er um að ræða heil-
næmiskröfur vegna þess að um fram-
leiðslu til manneldis er að ræða, hins
vegar hvað varðar nýtingu á sjávar-
rými utan hefðbundins eignarrétt-
ar og skipulags. Sjórinn við strendur
Íslands er eign almennings og sem
slíkur er hann nýttur af mörgum að-
ilum. Því er nauðsynlegt að ganga úr
skugga um að kræklingarækt gangi
ekki á réttindi annarra sem nýta haf-
svæði til dæmis með því að koma í
veg fyrir að kræklinga- og skelfisk-
srækt sé hafin á siglinga- eða togleið-
um.
Aðeins þeir sem hyggjast hefja
ræktun yfir 200 tonnum þurfa að
sækja sérstaklega um leyfi hjá Um-
hverfisstofnun, aðrir minni fram-
leiðendur þurfa slík leyfi ekki en
Matvælastofnun skal ávallt afla upp-
lýsinga frá Fiskistofu, Hafrannsókn-
arstofnun, Landhelgisgæslu Íslands,
Orkustofnun, Siglingastofnun Ís-
lands, Umhverfisstofnun og viðkom-
andi sveitarstjórn um hvort nátt-
úrulegar aðstæður á fyrirhuguðu
tilraunasvæði eða fyrirhugaðar teg-
undir, stofnar eða starfsaðferðir gefi
tilefni til hættu á neikvæðum vist-
fræði- eða erfðafræðiáhrifum vegna
starfseminnar. Sé rýnt í listann sést
að allir þeir aðilar sem hér ræðir geta
talist sem hagsmunaaðilar eða full-
trúar slíkra aðila þegar, kemur að
nýtingu sjávar.
Alþjóðlegar heilnæmiskröfur
Núverandir kröfur um heilnæmis-
athuganir eru alþjóðlegar og rekja
uppruna sinn til ársins 1993, þeg-
ar settar voru samevrópskar reglur
um ræktun lifandi samloka. Sömu
lög urðu hluti af íslenskum lögum
nokkrum árum síðar. Alþjóðlegir
staðlar um ræktun og sölu skel-
fisks urðu til vegna heilsufarslegrar
áhættu af neyslu skelfisks en veik-
indatilvik vegna neyslunnar voru
mun algengari á níunda áratugnum
en þau eru í dag. Íslenskir skelfisk-
sræktendur geta ekki flutt afurðina
til erlendra markaða án heilnæmis-
mælinga. Sama gildir um innflutn-
ing á skeljum til Íslands. Hér á landi
er skylt að kanna uppsprettu meng-
unar í nágrenni við ræktun. Þá er
magn blýs, kadmíum og kvikasilfurs
ávallt mælt. Matvælastofnun flokkar
svæði eftir heilnæmi í A-, B- og C-
flokk þar sem engrar sérstakrar með-
höndlunar er þörf áður en skelin er
seld á markað. Kræklingur af öðrum
svæðum þarf meðhöndlun á um-
lagningarsvæði eða í hreinsistöð þar
til kröfum er náð. Óheimilt er að selja
uppskeru af svæði sem fellur utan
flokka.
1.000 tonna smábóndi
Ef ætlunin er að hefja starfsemi með
ræktun á yfir 200 tonnum á ári, þarf
sérstakt starfsleyfi frá Umhverfis-
stofnun. Það má þó benda á að skel-
dýrarækt er ungur iðnaður hér á
landi og aðeins um 46 tonn eru fram-
leidd hér til manneldis. 16 tonn fara
á innanlandsmarkað, samkvæmt
upplýsingum frá Matvælastofnun.
Þeir aðilar sem sérstaklega þurfa að
leita til Umhverfisstofnunar eftir leyfi
eru því gríðarstórir og fjarri því að
vera með starfsemi sem aðeins krefst
nokkurra kaðla líkt og fram kom í
frétt Stöðvar 2 af íþyngjandi eftirlits-
kerfi vegna kræklingaræktunar.
„Þetta virtist vera einfalt bara að
leggja kaðla í sjó og bíða svo eftir
því að kræklingar festi sig á böndin
og vaxi,“ sagði Kristján Már Unnars-
son, fréttastjóri Stöðvar 2, í umfjöllun
um flókið leyfisferli við skelfisksrækt.
Rætt var við Bergsvein Reynisson,
bónda á Gróustöðum við Gilsfjörð
og fulltrúa Nesskeljar sem hann rek-
ur. Sé starfsleyfi fyrirtækisins skoðað
kemur í ljós að umrædd starfsemi
getur varla talist sem „nokkrir kaðl-
ar“ en Nesskel hefur ræktunarleyfi
fyrir þúsund tonn af skelfiski á ári.
Aðeins einn annar aðili á landinu
hefur leyfi til álíka ræktunar.
Skattgreiðendur greiddu áður
„Skemmst er frá því að segja að eftir
að nýju lögin tóku gildi á síðasta
ári hefur enginn nýr aðili bæst við í
kræklingaeldi á Íslandi,“ sagði í frétt
Stöðvar 2 af málinu en innan við ár er
síðan lögin tóku gildi. Hjá Matvæla-
stofnun fengust þær upplýsingar að
fjöldi umsókna væri í ferli hjá stofn-
uninni en að hafa yrði í huga að iðu-
lega taki um tvö til þrjú ár að koma
upp fyrstu uppskeru. Því líði nokkur
tími áður en nýir aðilar sem starfi al-
farið undir lögunum frá árinu 2011
komist á markað. Þar til sérstök lög
um skelfiskrækt tóku gildi féll starf-
semin undir lög um fiskeldi.
Jón Bjarnason var sjávarútvegs-
og landbúnaðarráðherra þegar lög-
in voru samþykkt. „Við gerð frum-
varpsins hefur verið rætt hvort setja
eigi ný lög um skeldýrarækt eða gera
breytingar á lögum um fiskeldi eða
fiskrækt til þess að þau geti einnig
gilt um þá atvinnugrein. Með vísan
til framangreindra sjónarmiða var
talið rétt að setja sérstök lög um at-
vinnugreinina. Eftirlit með starf-
semi á sviði skeldýraræktar, einkum
kræklingaræktar, er eins og áður seg-
ir aðallega eftirlit með heilnæmi og
hollustuháttum,“ sagði sjávarútvegs-
ráðherra um lögin á sínum tíma.
Rætt var um kostnað við eftir-
lit vegna framleiðslunnar við laga-
setninguna. Þá sagði sjávarútvegs-
ráðherra að kostnaðarauki vegna
eftirlitsins sé tilkominn vegna nýrra
matvælalaga. „Þar sem gerðar eru
þær kröfur að ef við flytjum út skel-
dýr, til dæmis á Evrópumarkað, þá
uppfylli þær ekki aðeins kröfur sem
settar eru um heilnæmi heldur líka
um eftirlit. Það er áhyggjuefni en
engu að síður sú staðreynd sem við
stöndum frammi fyrir.“ n
„Þar sem gerðar eru
þær kröfur að ef
við flytjum út skeldýr, til
dæmis á Evrópumarkað,
þá uppfylli þær ekki að-
eins kröfur sem settar eru
um heilnæmi heldur líka
um eftirlit.
Skelfiskur er ekki
hættulaus matur
Skelfiskeitrun er samheiti yfir fjórar
gerðir eitrunareinkenna sem eru til-
komin vegna neyslu skelfiska sem
teljast síarar, það er þeir sía fæðu úr
sjónum. Þess vegna getur neysla þeirra
verið varasöm þegar sjórinn hlýnar á
vorin. Mælingar hér á landi sýna að
hættulegir þörungar geta verið yfir
viðmiðunarmörkum frá mars allt fram í
desember á vissum svæðum.
PSP-eitrun
Lömunareitrun
n Veldur lömun og jafnvel dauða. PSP-
eitrun er langsamlega hættulegasta
eitrunin vegna neyslu á skelfiski.
NSP-eitrun
Taugaeitrun
n Veldur maga- og garnakvefi og önd-
unarerfiðleikum.
DSP-eitrun
Niðurgangseitrun
n Veldur meltingartruflunum.
ASP-eitrun
Óminniseitrun
n Veldur minnisleysi.
Óttast tök eftirlitsiðnaðarins Kristján Möller, formaður atvinnumálanefndar, hefur
áhyggjur af tökum eftirlitsiðnaðarins á Íslandi.
Mælti fyrir lögunum Jón Bjarnason mælti fyrir lögum um skelfisksrækt. Hann sagðist
hafa áhyggjur af of miklu eftirliti með kræklingarækt en að krafan um slíkt væri staðreynd.
Unnur Brá Konráðsdóttir Spurðist fyrir
um kæfandi regluverk í kringum kræklinga-
rækt hér á landi.
Skeldýraát er
ekki án áhættu
n Þingmenn vilja minni skriffinnsku um skelfisk n Eitrun getur valdið dauða
Atli Þór Fanndal
blaðamaður skrifar atli@dv.is