Dagblaðið Vísir - DV - 09.05.2014, Side 28

Útgáfufélag: DV ehf. • Stjórnarformaður: Þorsteinn Guðnason • Ritstjóri: Reynir Traustason • Aðstoðarritstjóri: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir Ritstjórnarfulltrúi: Ingi
Freyr Vilhjálmsson • Umsjónarmaður innblaðs: Viktoría Hermannsdóttir • Umsjónarmaður helgarblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir • Framkvæmdastjóri
og vefstjóri DV.is: Jón Trausti Reynisson • Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir • Umbrot: DV ehf. • Prentun: Landsprent • Dreifing: Árvakur
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéttASkot
512 70 70FR jál S t, ó Háð DAg b l Að DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AðAlnÚmeR
RitStjóRn
áSkRiFtARSími
AUglýSingAR
Sandkorn
28 Umræða Helgarblað 9.–12. maí 2014
Hvað er að
marka svona?
Helsi háskólamannsins
Vigdís Hauksdóttir gagnrýndi nafnleysingja á undirskriftalista. – DV
E
itt af grundvallaratriðunum í
lýðræðissamfélagi er að vís-
inda- og fræðimenn geti starf-
að og tekið þátt í umræðum
um samfélagsmál með gagnrýnum
og sjálfstæðum hætti ef þeir kjósa
að láta til sín taka. Í raun er það eitt
af hlutverkum þeirra fræðimanna
sem starfa á sviðum sem tengjast
með beinum hætti daglegu lífi
borgaranna. Þetta á sérstaklega við
þegar viðkomandi eru starfsmenn
háskóla, ekki síst þeirra skóla sem
reknir eru fyrir opinbert fé.
Í litlu og fámennu þjóðfélagi
eins og Íslandi þar sem háskóla-
og fræðasamfélagið er smátt og til-
tölulega fáum sérfræðingum til að
dreifa er sérstaklega mikilvægt að
þetta akademíska frelsi fræði- og
háskólamanna sé í hávegum haft
og virt. Svo virðist sem þetta sé ekki
raunin ef marka má könnun sem
vefmiðillinn Kjarninn birti í síðustu
viku en samkvæmt henni þá hefur
sjötti hver háskólamaður komið sér
hjá því að tjá sig um samfélagsmál
við fjölmiðla af ótta við viðbrögð
frá áhrifafólki úr stjórnmála- og
viðskiptalífinu. Háskólamenn á
Íslandi virðast því margir hverjir
hugsa sig tvisvar um áður en þeir
segja hug sinn opinberlega.
Þá kom það fram í sama miðli
í vikunni að Jón Steinsson, hag-
fræðingur við Columbia-háskóla
í Bandaríkjunum, hefði orðið fyrir
því að ónafngreindur áhrifamaður
í íslensku atvinnulífi hefði gagnrýnt
skrif hans um samfélagsmál í bréfi
til deildarforseta skólans. Jón hefur
verið gagnrýninn á íslenska kvóta-
kerfið síðastliðin ár, meðal annars á
boðaða gjöf sjávarútvegsráðherra á
makrílkvóta til þeirra sem veitt hafa
þá fisktegund við Íslandsstrend-
ur síðastliðin ár. Eins og Jón seg-
ir þá má sannarlega spyrja sig að
því hvernig ástatt er hjá háskóla-
mönnum á Íslandi fyrst íslenskir
áhrifamenn reyna meira að segja
að teygja sig til bandarískra háskóla
til að gagnrýna frjáls skoðanaskipti
á opinberum vettvangi hér á landi.
„Ef þessir menn reyna að hafa áhrif
á yfirmann hagfræðideildar í Col-
umbia, sem þeir hafa augljóslega
engin tök á, þá getur maður bara
ímyndað sér hvernig það er þegar
einhver í háskólum á Íslandi skrifar
eitthvað svona.“
Eitt af því fjölmarga sem miður
fór á Íslandi á árunum fyrir hrunið
var að háskólasamfélagið, sérstak-
lega ýmsir kennarar á sviði við-
skipta- og hagfræði, voru orðnir
tengdir viðskiptalífinu með of nán-
um þætti. Háskólarnir á Íslandi
voru of háðir fjármagni- og styrkj-
um úr atvinnulífinu, til dæmis frá
bönkunum, og því var gagnrýnin
á íslenska bóluhagkerfið af skorn-
um skammti. Þá voru stjórnmála-
menn einnig á stundum gagnrýn-
ir á þá háskóla- og fræðimenn sem
létu í ljós efasemdir um stöðuna í
íslenska efnahagskerfinu, eins og
til dæmis hagfræðiprófessorinn
Willem Buiter í febrúar 2008. Þögn-
in í háskólunum átti sinn þátt í því
að ekki fór fram mikil gagnrýnin
umræða um bankakerfið á Íslandi.
Ein íslensk háskólakona, Lilja
Mósesdóttir, sem síðar varð þing-
maður, lýsti því til dæmis í skýrslu
rannsóknarnefndar Alþingis
hvernig hún hefði hætt að tala
með gagnrýnum hætti um íslensk
fyrir tæki eftir að hafa verið klöguð
vegna ummæla sem hún lét falla
um Eimskipafélagið í einum af há-
skólum landsins: „Í kjölfarið ákvað
ég að draga mig út úr opinberri
umræðu um málefni sem tengdust
beint íslenskum fyrirtækjum. Ég
vildi halda vinnunni.“
Inngrip áhrifamanna í störf vís-
inda- og fræðimanna í íslensk-
um háskólum voru harðlega gagn-
rýnd í skýrslu rannsóknarnefndar
Alþingis. Ef marka má ofangreind-
ar upplýsingar þá hefur þessi staða
lítið breyst á Íslandi á síðustu fimm
árunum eftir hrunið. Helsi háskóla-
manna er sannarlega ennþá vanda-
mál og verður það sjálfsagt
áfram því hagsmunadrifið
áhrifafólk í stjórnmála- og
efnahagslífinu telur sig
geta reynt að stýra þeim
í þær áttir sem það kýs
og jafnvel þagga niður
í þeim af því það þjón-
ar hagsmunum þess.
Þetta er slæmt fyrir
samfélagið allt því eitt
af því sem háskóla-
menn eiga að gera er
einmitt að gagnrýna
og upplýsa; þeir eiga að
mynda mótvægi við hags-
munaöfl í samfélagsum-
ræðunni, bæði á sviði stjórn-
mála og viðskiptalífs og
eins á öðrum svið-
um. Segja má að
háskólamenn séu
fimmta valdið
í samfélaginu,
ef fjölmiðlarnir
eru það fjórða. Skyldur þeirra við
almenning snúast um að reyna að
segja sannleikann og það sem er
rétt. Jón Steinsson verður til dæmis
ekki sagður hafa reynt að gera neitt
annað í gegnum árin: Hann er ekki
á mála hjá neinum hagsmunaaðila.
Samt er reynt að grafa undan hon-
um á milli heimsálfa.
Stundum reyna Íslendingar að
halda því fram að íslenskt samfé-
lag sé þróað, að það sé langt kom-
ið í rétta átt, að það sé heilbrigt og
lýðræðislegt og að frjálslynd og
eðlileg vinnubrögð tíðkist
hér á landi í hvívetna.
Í raun held ég að
þessi tilfinning
sé inngróin
í skoðanir
margra Ís-
lendinga
á landinu.
Staðreynd-
irnar benda
hins vegar til
annars. n
Liðhlaupi í Hafnarfirði
Harðar deilur geisa í Hafnarfirði
vegna klausu sem birst í Hamri,
málgagni sjálfstæðismanna.
Þar er boðað að frambjóðandi
Samfylkingar, Margrét Gauja
Magnúsdóttir, sé ekki í fram-
boði til bæjarstjórnar af heilind-
um. Í blaðinu er klausa þar sem
sagt er að hún sé að undirbúa
liðhlaup og ætli sér í þingfram-
boð samhliða því að flytja til
Hafnar í Hornafirði. Samfylk-
ingarmenn eru ævareiðir vegna
þessa.
Flótti Rósu
Andstæðingar Sjálfstæðisflokks-
ins í Hafnarfirði hafa bent á
að Rósa Guðbjartsdóttir, leið-
togi Sjálfstæðis-
flokksins, hafi átt
stuttan feril sem
stjórnarmaður
Íbúðalánasjóðs.
Þegar kom að því
að setja stjórn-
armenn í hæfn-
ispróf Fjármálaeftirlitsins hætti
Rósa sem stjórnarmaður. Hat-
rammir pólitískir andstæðingar
gera sér mat úr flótta Rósu.
Edda vildi hætta
Fullkomin óvissa ríkir á meðal
starfsmanna sjónvarpsstöðv-
anna Bravó og Miklagarðs eftir
að stjórnandinn
Sigmar Vilhjálms-
son sagði öllum
upp þegar stöðv-
arnar höfðu
verið aðeins
nokkrar vikur í
loftinu. Á með-
al þeirra sem hætta er Edda
Hermannsdóttir, sem var eitt
af andlitum Miklagarðs. Eddu
var þó ekki sagt upp því vefur-
inn eirikurjónsson.is upplýsti
að daginn áður en Sigmar bar
fram hin válegu tíðindi sagði
hún sjálf upp.
Hræsni Mikaels
Lekamál Hönnu Birnu Kristjáns-
dóttur innanríkisráðherra er
orðið alvarlegt vandamál fyrir
bæði Fréttablað-
ið og Morgun-
blaðið sem voru
notuð til að dreifa
neikvæðum og
meiðandi upplýs-
ingum um hælis-
leitandann Tony
Omos og fólk honum tengt. Báðir
miðlarnir þegja um lögbrotið en
halda hátt á lofti málstað ráð-
herrans. Mikael Torfason, aðal-
ritstjóri Fréttablaðsins og náinn
samherji Jóns Ásgeirs Jóhann-
essonar, er einn þeirra sem vita
hver lak úr ráðuneytinu. Hámark
hræsninnar var þegar hann fékk
Hönnu Birnu í spjallþátt sinn og
spurði þar um gerandann eins
og sá sem ekkert veit.
E
inhverju sinni var ákveðið að
leggja skatt á Íslendinga svo
reisa mætti virki í námunda
við Bessastaði. Því hefur lengi
verið haldið á lofti, að þetta sé eina
dæmið í sögu okkar þar sem þjóðin
er skattpínd í slíkum tilgangi.
Mér varð hugsað til þessa merka
mannvirkis núna um daginn, þegar
umræða um verndun stríðsminja í
Öskjuhlíð fór um víðan völl. Og þá
er víst best að ég orði það við ykkur,
kæru vinir, að mér gæti ekki staðið
meira á sama þótt allar slíkar minj-
ar yrðu urðaðar og best þætti mér ef
okkur tækist að gleyma þeim full-
komlega. Reyndar er það skoðun
mín að íhaldssemi og tilraunir til að
halda lifandi sögu sem tilheyrir for-
tíð, sé eitthvað það allra vitlausasta
sem menn hafa fengist við. Mann-
kynið lærir ekkert af mistökum sín-
um og af þeim sökum er til lítils
að reyna að halda mistökunum í
öndunarvél fræðaheimsins.
Íhaldssemi er væntanlega eitt af
mikilvægustu andlitum þröngsýn-
innar; að reyna að halda í það sem
er horfið er jafn gáfulegt og að berj-
ast vind eða vindmyllur. Sagan fjall-
ar aldrei um það sem gerðist, heldur
það sem við segjum að hafi gerst. Og
íhaldssemin er ekki einvörðungu til
óþurftar hvað viðkemur þeirri áráttu
að halda fast í gamalt andrúmsloft,
heldur ýtir hún undir fordóma, t.d.
með þeim hætti að við leyfum okk-
ur þann munað að reyna að halda
í fenginn hlut og vernda það sem
við viljum meina að geri okkur æðri
öðru fólki. Við höldum dauðahaldi í
tungumál sem er dæmt til að hverfa
og við höldum í hefðir sem eru glat-
aðar um leið og við upplifum þær.
Að halda í fortíðina er jafn gáfu-
legt einsog það að fylla hús af ryki,
halda í brenndar kaloríur eða að
stoppa upp alla sem hafa verið okk-
ur kærir. Hjól tímans verður ekki
stöðvað; núið er eina augnablikið
sem er til og af þeim sökum verð-
um við að læra að sleppa því sem er
liðið; sleppa takinu af tildri og minj-
um sem týna gildi, þar eð allt mun
þetta óhjákvæmilega verða að dufti
fyrr eða síðar.
Titill pistils þessa, Turninn á
heimsenda, er sóttur í titil bókar
eftir William Heinesen, sem er að
mínu mati einn af merkustu rithöf-
undum sögunnar. Bókin sú arna
geymir ljóðræna, töfrandi bernsku-
lýsingu, og minningabrotin eru
þess eðlis að þau verða – í faðmi
augnabliksins – dýrmætari en allar
stríðsminjar heimsins, dýrmætari
en öll málfræði og allar málverndar-
reglugerðir heimsins. Við getum
fyllt heiminn af minningum. En
það er eitt og annað sem við verð-
um að vara okkur á. Þar er íhalds-
semin hættulegasti andstæðingur
okkar, hún er lúmskur og slóttugur
andskoti, sem sáir fræjum fordóma
í hjörtu okkar.
Varðturn okkar Íslendinga er
einsog hlaðinn kamar á túnbleðli
ofan við fjöruna sem er norðan
við Bessastaði, bústað forsetans.
Þar mun hann standa þar til hann
hrynur. n
Þú muna skalt á stund og stað
á strangri lífsins göngu,
að glatað er að gráta það
sem gleymdist fyrir löngu.
Turninn á heimsenda
Kristján Hreinsson
Skáldið
skrifar
Ingi Freyr Vilhjálmsson
ingi@dv.is
Leiðari
„Samt er reynt
að grafa undan
honum á milli heimsálfa.
Þetta mál er orðið
pólitískur spuni
Innanríkisráðherra segist ekkert hafa að fela. – RÚV
Fólk tengir við það
sem við erum að segja
Umboðsmaður Pollapönks var sáttur eftir forkeppnina. – DV