Dagblaðið Vísir - DV - 22.08.2008, Blaðsíða 49

Múrad III var soldán Ottó-
manaveldisins í Tyrklandi síð-
ustu áratugi 16. aldar. Afi hans var
Súleiman hinn mikilfenglegi sem
hafði treyst mjög undirstöður Ottó-
manaveldisins og fengið alla Evr-
ópubúa til að skjálfa á beinunum
af ótta við hina sigursælu Tyrki.
Þeir höfðu þá á aðeins tveim öld-
um vaðið yfir allan Balkanskagann,
lagt undir sig Konstantínópel og
skírt hana Istanbúl og virtust þess
albúnir að leggja undir sig stórveldi
Mið-Evrópu og gera þau undirgefin
spámanninum Múhameð.
Sonur Súleimans, fyllibyttan
Selím II, hafði hins vegar ekki fylgt
eftir sigrum föður síns og á dögum
Múrads hófst hnignun ríkisins fyr-
ir alvöru. Efnahagurinn staðnaði,
hersveitirnar komust ekki áleiðis og
Persar voru til vandræða á austur-
landamærum Ottómanaveldisins.
Múrad var enginn maður til að tak-
ast á við öll hin aðsteðjandi vanda-
mál. Síðari hluta valdatíma hans
lokaði hann sig meira og minna
inni í kvennabúrinu sínu í Topkapí-
höllinni í Istanbúl og horfði á nöktu
þræladísirnar byltast í baðinu eða á
mjúkum hægindum hinnar íburð-
armiklu hallar.
Og hann tók vissulega fullan
þátt í fjörinu; honum voru kennd
103 börn.
Kvennabúr gömul hefð
Að halda kvennabúr var alsiða
meðal austurlenskra pótintáta og
hafði lengi tíðkast en fáir gerðu það
af slíkum metnaði sem soldánar
Tyrklands. Eftir að soldáninn Meh-
met II lagði undir sig Konstantínóp-
el 1453 var Tyrkjaveldi orðið ósvik-
ið stórveldi bæði í Evrópu og Asíu
og soldánar ríkisins vissu ekki aura
sinna tal. Kvennabúri þeirra var
valinn staður í hinni glæsilegu Top-
kapí-höll og þangað var safnað feg-
urstu konum ríkisins. Flestar voru
þrælastúlkur sem soldáninn fékk
að gjöf frá heldri mönnum þeim
sem vildu njóta velvildar og þakk-
lætis soldánsins. Soldáninn hafði
svo af þeim öll gögn og gæði eins og
honum þóknaðist en jafnframt átti
hann fáeinar opinberar eiginkonur,
sem voru af frjálsbornu fólki.
Úkraínsk prestsdóttir hertek-
in
Örfá dæmi voru þó um að þræla-
stúlkurnar úr kvennabúrinu kæm-
ust til enn meiri frama. Þar ber hæst
söguna um hina úkraínsku fegurð-
ardís sem ýmist gengur undir nafn-
inu Hürrem eða Roxelana.
Enginn veit upprunalegt nafn
hennar en hún er sögð hafa ver-
ið prestsdóttir úr smáþorpi ein-
hvers staðar í grennd við núverandi
landamæri Úkraínu og Moldovu.
Flokkur Tyrkja frá Krímskaga hand-
samaði hana á ránsferð og þar eð
stúlkan var íðilfögur sáu ránsmenn
í hendi sér að þeir gætu fengið fyrir
hana dágóða summu á þrælamörk-
uðunum í Istanbúl. Sem varð líka
raunin. Hún endaði í kvennabúri
sjálfs Súleimans hins mikilfenglega.
Þar hlaut hún nafnið Hürrem sem
þýðir eiginlega „hin káta“ sem gefur
til kynna að stúlkan hafi verið heill-
andi skemmtileg, auk þess að vera
fögur. En sumir kölluðu hana Rox-
elönu með vísan til uppruna henn-
ar á hinum rússnesku sléttum.
Vorblómið ræðst
gegn ambáttinni
Í kvennabúrinu réð þá ríkjum
uppáhaldskona Súleimans, Ma-
hidevran, eða Gul Bahar sem þýð-
ir Vorblómið. Hún var ein hinna
rómuðu fegurðardísa frá Circassíu
í Kákasusfjöllum en samdóma álit
sérfræðinga var að þaðan kæmu
fegurstu konur heims.
En um þessar mundir óttaðist
Vorblómið að fegurðin væri farin að
fölna; kannski hefur hún verið far-
in að reskjast ótæpilega, það er að
segja komin yfir þrítugt! Að minnsta
kosti brást hún illa við þegar hún sá
Hürrem og óttaðist að þokki hinn-
ar úkraínsku stúlku myndi fljótlega
skyggja á sig í augum soldánsins.
Hún lagði því Hürrem í einelti og
endaði með því að ráðast á hana á
sundlaugarbarmi í Topkapi-höll.
Kannski hefur Gul Bahar einsett
sér að leika Hürrem svo illa að feg-
urð hennar hyrfi en alltént snerust
vopnin í höndum hennar. Súleim-
an hinn mikilfenglegi átti nefni-
lega leið hjá, stöðvaði slagsmálin
og tók við það tækifæri svo vel eftir
hinni nýju ambátt sinni að upp frá
því varð hún reyndar eftirlæti hans.
Og svo heillaður var Súleiman af
Hürrem að hann gerði hana meira
að segja að lögformlegri eiginkonu
sinni, þótt margir pískruðu sín á
milli um þá óhæfu að ambátt væri
orðin æðsta eiginkona soldánsins.
Soldán lætur myrða son sinn
Ekki var sagan af Hürrem öll. Hún
bar Súleiman nokkur börn og þar á
meðal soninn Selím. Elsti sonur Súl-
eimans og væntanlegur arftaki var
aftur á móti Mústafa en Gul Bahar
var móðir hans. Mústafa var sérlega
vinsæll meðal hinna áhrifamiklu
hersveita janissaranna en allt kom
fyrir ekki þegar Hürrem beitti hann
vélabrögðum sínum. Henni tókst
að rægja Mústafa svo í eyrum Súlei-
mans að hann lét á endanum myrða
son sinn.
Lá þá við uppreisn janissaranna
gegn Súleiman en varð ekki úr,
enda hafði enginn aukið praktug-
leik ríkisins sem hann og gegn slík-
um manni gerðu jafnvel janissar-
arnir ekki uppreisn.
Náfrænka Feneyjafursta í
kvennabúri soldáns
Árið 1566 dó Súleiman og leiðin
var greið fyrir Selím að setjast í há-
sætið. Hann reyndist minni skör-
ungur en faðir hans eða móðir og
er Selím II kunnur undir nafninu
Selím fylliraftur. Hann hélt gjarnan
kyrru fyrir í kvennabúrinu og drakk
og drabbaði en lét aðra um að stýra
ríkinu. Og Selím átti reyndar konu
sem var ekki síðri forkur en Hürrem,
móðir hans.
Hún hét upphaf-
lega Cecilia Venier-
Baffo, var af Gyðingaættum og ná-
frænka furstans sem réð stórveldi
Feneyja um þær mundir. Tyrknesk-
ir sjóræningjar tóku hana höndum
og rétt eins og Hürrem endaði hún
í kvennabúrinu í Istanbúl þar sem
Selím hreifst af henni og gerði hana
að konu sinni. Þá hlaut hún nafnið
Nur-Banu sem mun þýða Prinsessa
ljóssins eða eitthvað í þá áttina.
Ásamt stórvesír Ottómanaríkisins
stýrði hún ríkinu meðan Selím lá í
fylliríi í kvennabúrinu.
Lík falið í hálfan mánuð
Þegar Selím drakk sig í hel 1574
leyndi hún dauða hans í hálfan
mánuð og geymdi líkið í kistu fullri
af ísmolum á meðan hún sendi eft-
ir Múrad, syni sínum, svo hann gæti
fyrirhafnarlaust sest í hásætið í stað
föður síns. Þegar soldán dó var siður
að sá sem náði völdum í hans stað
léti taka af lífi alla bræður sína svo
miklu skipti að vera á réttum stað á
réttum tíma er hásætið losnaði.
Nur-Banu hélt svo áfram að
dufla í pólitík þótt sonur hennar
væri tekinn við soldánstigninni og
talið er að hún hafi verið myrt af út-
sendurum Genúa-manna á Ítalíu
sem reiddust vinfengi hennar í garð
ættmenna sinna í Feneyjum.
Múrad III var einmitt sá soldán
sem sagði frá í upphafi greinarinn-
ar, sá sem hélt úti stærra kvenna-
búri en nokkur fyrirrennara sinna
og hafði yndi af að horfa á naktar
stúlkur í fangbrögðum. Og var mik-
ið glímt á því heimili. En stjórn rík-
isins lét Múrad að mestu í hendur
stórvesíra sinna og fyrst mömmu
sinnar en síðar eiginkonunnar Saf-
iye.
Samkynhneigð soldánsfrú
Safiye var albönsk að ætt og lenti
í kvennabúrinu eftir að tyrknesk-
ir sjóræningjar námu hana á brott
frá heimili hennar. Eftir að hún var
orðin eiginkona Múrads lét hún sig
einu gilda nautna-svall hans, enda
er talið að Safiye hafi verið samkyn-
hneigð og í ástarsambandi við Gyð-
ingakonuna Esperönsu sem annað-
ist fjármál kvennabúrsins. Sögur um
samkynhneigð soldánsfrúarinnar
vöktu mikla hneykslun en enginn
þorði þó að blaka við Safiye enda
var hún mjög valdamikil. Hún stóð
í bréfasambandi við Elísabetu I
Englandsdrottningu og þáði að gjöf
frá henni hestvagn góðan sem hún
notaði til að fara í skemmtitúra um
Istanbúl. Þótt hún drægi að mestu
fyrir glugga þótti þetta þó fáheyrð
ósvífni af soldánsfrú sem allir góðir
Tyrkir vissu að átti ekki að láta sjá sig
utan kvennabúrsmúranna. Nokkru
eftir að Safiye dó náðu hneykslun-
argjarnir menn sér hins vegar niður
á minningu hennar með því að ráð-
ast að Esperönsu og hengja hana á
almannafæri.
Múrad dó 1595 og þá tók við
sonur hans og Safiye, Mehmed III.
Hann lét drepa 27 bræður sína og
hálfbræður þegar hann tók við og
20 systur sínar í ofanálag. Þá ríkti
grátur og gnístran tanna í kvenna-
búrinu.
Tengdamæðgur vegast á
Þær konur sem hér hafa verið
nefndar höfðu allar sæmdartitilinn
„valide sultan“ eða „soldánsmóð-
ir“ en svo kölluðust æðstu konur
Ottómanaveldisins. Sú allra valda-
mesta þeirra var þó Kösem sem
uppi var á fyrri hluta 17. aldar.
Kösem var grísk prestsdóttir
sem lenti í kvennabúri soldáns og
fæddi honum son sem varð soldán
barn að aldri 1623 og kallaðist Múr-
ad IV. Meðan hann var ómynd-
ugur réði Kösem öllu í ríkinu og
stýrði ríkisráðsfundum sem konur
höfðu aldrei gert áður. Hún sat að
þá vísu bak við slæðu enda tilheyrði
hún enn kvennabúrinu. Því miður
fór öllu hnignandi meðan Kösem
fór með völd, Persar gerðu innrás,
uppreisnir brutust út á Balkanskaga
og spilling var taumlaus í Istan-
búl. Janissararnir gerðu uppsteyt
og drápu stórvesírinn. Er Múr-
ad IV varð lögráða tók hann völd-
in í sínar hendur og reyndist mik-
ill skörungur en leyfði þó móður
sinni að sinna stjórnmálum áfram.

Fjöldamorð í kvennabúrinu?
Múrad dó hins vegar ungur að
árum 1640 og þá varð Ibrahím I,
bróðir hans, soldán. Hann var geð-
sjúkur og Kösem varð aftur hæst-
ráðandi í ríkinu um skeið. Ibrahím
var heillaður af feitum konum og
jukust nú mjög þyngslin í kvenna-
búrinu. Því miður hefur enginn
myndlistarmaður málað myndir af
kvennabúrinu á tímum Ibrahíms.
Um síðir fór hann að skipta sér af
landstjórninni og hafði á fáeinum
árum nærri komið Ottómanaveld-
inu á kné. Að lokum er Ibrahím
sagður hafa skipað svo fyrir að allar
konurnar í kvennabúri hans skyldu
drepnar en tvennum sögum fer af
því hvort menn hans hófust handa
um þær framkvæmdir. Altént var
Ibrahím steypt af stóli við svo búið
og kyrktur 1648 og enn kom Kösem
til skjalanna og varð hæstráðandi
ríkisins enda var sonur Ibrahíms og
arftaki, Mehmed IV, aðeins sjö ára.

Endalok áhrifa kvennabúrsins
Móðir Mehmeds var rússnesk
stúlka úr kvennabúrinu sem Kösem
sjálf hafði valið Ibrahím syni sínum
að eiginkonu. Hún er þekkt und-
ir nafninu Turhan Hatice og hafði
talist eign Kösem sjálfrar. En sjald-
an launar kálfur ofeldið og Turhan
Hatice tók nú að vinna gegn tengda-
móður sinni og lét að lokum myrða
hana 1651. Hún réði svo ferð ríkis-
ins þar til Mehmed IV varð mynd-
ugur en hann tók síðar þá afdrifa-
ríku ákvörðun að fela upp frá því
formleg völd í ríkinu í hendur stór-
vesíra sinna. Síðan var Tyrkjasold-
án fremur valdalítill og kvennabúr
hans glataði stórum hluta af mikil-
vægi sínu, þótt enn ætti þar margt
eftir að ganga á.
DV Sagan öll föstudagur 22. ágúst 2008 49
Hürrem eða Roxelana Prestsdóttir í
úkraínu hafði hætt sér of langt frá
heimili sínu þegar bar að tyrkneskan
ræningjaflokk. Hún endaði í kvenna-
búri soldánsins í Istanbúl og eiginkona
súleimans hins mikilfenglega. Ýmist er
hún kölluð Hürrem eða roxelana.
Framhald á
næstu síðu
KVENNABÚRIÐ
Múrad var fagurkeri og lífsnautnamaður. Hann naut þess að safna í kringum sig fögrum munum og góður
matur og ljúffeng vín léku honum á tungu. Ein helsta nautn Múrads var samt að sjá fagrar naktar stúlkur
takast á í blíðubrögðum. Fantasíur um slíkt munu ekki fátíðar meðal karlmanna en fæstir komast líklega
til þess að upplifa slíkt í raun og veru. Múrad var þó ekki í neinum vandræðum með það. Hann var nefni-
lega soldán í Istanbúl og hafði yfir að ráða kvennabúri þar sem 1.200 fagrar konur héldu til meira og minna
allsberar og gengu til fyrrnefndra leika þegar herra þeirra hentaði.