Lögmannablaðið - 01.06.2014, Blaðsíða 4

4 LÖgmannaBLaðið TBL 02/14
leiðAri
Trúnaðarsamband verjenda
og sakborning verður að
vera tryggt
Í nýgengnum dómi héraðsdóms
Reykjavíkur í máli S-553/2013, í
svokölluðu imon-máli, er þess getið
í niðurlagi dómsins að við hlerun
símtala tveggja ákærðu í málinu hafi
sérstakur saksóknari tekið upp símtöl
ákærðu við verjendur sína vegna
rannsóknar málsins og ekki eytt
upptökunum þegar í stað. með því hafi
verið brotið gegn ákvæðum 1. mgr. 36.
og 1. mgr. 85. gr. sakamálalaganna.
Sérstakur saksóknari hefur svarað því
til í fjölmiðlum eftir að dómurinn féll
að verklag embættisins við hlerun
símtala sé á þann veg að öll símtöl í
tiltekið númer, sem heimild er til að
hlera, séu tekin upp og svo sé farið
yfir þau eftir á. Símtöl til verjenda
eigi að merkja til eyðingar en vegna
mistaka hafi það ekki verið gert.
Fyrir liggur hins vegar að mistökin
komu ekki eingöngu upp í þessu
tiltekna máli. Verjandi eins ákærða í
svokölluðu Al-Thani máli hefur upplýst
í fjölmiðlum að hann hafi af tilviljun
fengið upplýsingar um að símtöl hans
og skjólstæðings síns hafi verið tekin
upp hjá embætti sérstaks saksóknara
en ekki eytt. Tilfellið var kært til
þeirrar stofnunar sem hefur eftirlit
með hlerunum, þ.e. ríkissaksóknara,
sem kallaði eftir og fékk þær skýringar
frá embætti sérstaks saksóknara að um
mistök starfsmanns hafi verið að ræða.
Var svo málið látið niður falla.
Athugasemdalaus framkvæmd hjá
embætti sérstaks saksóknara virðist
þannig ganga út á að öll símtöl, þar
með talið símtöl við verjendur, séu
tekin upp og geymd allt þar til unnt er
að yfirfara upptökurnar þar sem ekki
sé hægt að hlusta í rauntíma. Þá er
upptökum af símtölum við verjendur
eytt, en sem fyrr segir virðist sem ýmis
mistök hafi komið upp við þá yfirferð.
en jafnvel þótt slík mistök eigi sér
ekki stað, þá eru símtöl sakbornings
og verjenda tekin upp og geymd í
tiltekinn tíma. Því má velta fyrir sér
hvort það eitt og sér sé eðlilegt og
hvernig eftirliti með geymslu á þessum
upptökum sé háttað. er til að mynda
hægt að rekja hverjir hafi hlustað á
símtölin, hve oft og þá hve mikinn
hluta þeirra?
Þótt ekki sé verið að draga í efa heilindi
starfsmanna sérstaks saksóknara eða
lögregluyfirvalda almennt þá er alveg
ljóst að þegar um jafnviðkvæm gögn
er að ræða og raun ber vitni verður
meðhöndlun þeirra að vera hafin yfir
allan vafa. Trúnaðarsamband verjenda
og sakbornings verður að vera tryggt.
eftirlit lítið sem ekkert
Viðbrögð sérstaks saksóknara í
fjölmiðum eftir uppkvaðningu dómsins
voru á þá leið að hann hyggist beita
sér fyrir því að gera breytingar þannig
að atvik sem þessi endurtaki sig ekki.
Það er góðra gjalda vert en ekki væri
síður mikilvægt ef sérstakur saksóknari
myndi beita sér fyrir því að upplýsa
hversu oft það hefur gerst fram til
þessa að upptökum af símtölum
verjenda og sakborninga hafi ekki
verið eytt í samræmi við ákvæði
sakamálalaganna. einnig verður að
velta upp með hvaða hætti staðið er
að eftirliti með símhlerunum og hvort
nægjanlegt fjármagn sé til staðar til
þess að það eftirlit sé fullnægjandi. Í
þessu samhengi má rifja upp að Valtýr
Sigurðsson, fyrrverandi ríkissaksóknari,
tjáði sig um það í fjölmiðlum fyrir
nokkrum árum að þessu eftirliti væri
ekkert sinnt vegna manneklu hjá
embættinu.
mikið umfang
Þá er einnig tilefni til þess að
staldra við og velta fyrir sér almennt
þróuninni varðandi hleranir. Ljóst er að
þeim hefur verið beitt í miklum mæli
undanfarin ár án þess að það hafi
vakið mikla athygli eða umræðu. Í svari
við fyrirspurn Bjarna Benediktssonar
á þingi í ársbyrjun 2013 kom fram
hjá þáverandi innanríkisráðherra að
á árunum 2008-2012 hafi alls 875
beiðnir um hleranir komið fram frá
lögreglustjóraembættum og embættum
sérstaks saksóknara og að aðeins hafi
verið synjað um hlerun í sex tilfellum.
Í eitt skipti var sami aðili hleraður í
samfellt 110 daga.
Líkt og við á um öll íþyngjandi
rannsóknarúrræði þá ber að beita
hlerunum af varúð og eingöngu í
undantekningartilfellum, enda brýtur
hún gegn mannréttindum þeirra sem
fyrir verða. Því má velta fyrir sér hvort
sú kerfið endurspegli þá hugsun í ljósi
þeirrar tölfræði og þróunar sem hér að
ofan greinir.