Ægir - 01.06.2015, Qupperneq 53

53
tiltölulega ör hlýnun í kringum
1920 og í framhaldinu hlýinda-
tímabil þar til í byrjun sjöunda
áratugarins. Þá fór að kólna og
einkenndist tímabilið milli
1965−1971 af lágum hita og
seltu og tíðum hafís á land-
grunninu fyrir norðan land (haf-
ísárin). Á árunum 1972−1995
skiptust á 1−4 ára tímabil hlýrra
og kaldra ára fyrir norðan Ís-
land. Upp úr 1996 fór sjávarhiti
að hækka og síðan þá hefur
verið nær samfellt hlýindatíma-
bil á Íslandsmiðum (2. mynd).
Mikilvægt vöktunarsnið um-
hverfisrannsókna Hafrann-
sóknastofnunar liggur til vest-
urs yfir landgrunninu í Faxaflóa
og út í Irmingerstrauminn suð-
vestur af landinu. Stöð 9 á snið-
inu (64° 20´ N, 27° 55´ W) lýsir
ástandi í Atlantssjónum sunnan
Grænlands-Skotlandshryggjar
(3. mynd). Þar hækkuðu selta
og hiti verulega á árunum
1996−1998, í kjölfar lágra gilda
frá því í um 1990, en síðan varð
aftur nokkur lækkun. Árið 2003
hækkuðu hiti og selta á ný og
síðan hafa gildi verið há. Sam-
bærilegar breytingar hafa einn-
ig átt sér stað á öðrum vöktun-
arsniðum við landið. Verulegar
breytingar hafa þannig orðið í
hafinu umhverfis Ísland síðan
1996 með aukinni útbreiðslu
Atlantssjávar við landið og á
Norðurmiðum síðan 1996 og
hefur sjávarhiti hækkað á um
1−2 °C á miðum allt umhverfis
landið.
Á grundvelli ofangreindrar
lýsingar má draga megin ein-
kenni ástands sjávar við Ísland
síðastliðin rúm 100 ár saman á
eftirfarandi hátt:
I. Frá því um 1885−1920 var
hitastig lágt en upp úr 1920 fór
að hlýna.
II. Frá 1921−1964 var hita-
stig hátt, en lækkaði síðan í
upphafi 7. áratugarins
III. Tímabilið milli 1965−1971
einkenndist af lágum hita og
oft var hafís fyrir norðan land.
IV. Eftir 1972 hækkaði hiti á
ný og í framhaldi skiptust á 1−4
ára tímabil hlýrra og kaldra ára
fram til 1995.
V. Upp úr 1996 hófst hlý-
indatímabil sem varað hefur
fram á þennan dag.
Hér er í framhaldi fjallað um
makríl á Íslandsmiðum í ljósi
ofangreindra tímabila um
ástand sjávar.
Komur makríls 1885−1920
Fyrsta óyggjandi heimild um
makríl hér við land er frá vorinu
1885 en þá fannst stakur fiskur í
Hafnarfirði (4. mynd). Síðar
sama ár fundust einnig stakir
fiskar í Seyðisfirði og Vopnafirði.
Í upphafi 20. aldar var svo af og
til greint frá makríl hér við land.
Oftast var þar um að ræða staka
fiska sem fengust í lagnet á
grunnslóð eða nálægt landi en í
reknet eða nót fjær landi. Á
þessum árum var fremur kalt
við Ísland (2. mynd) og því vek-
ur það nokkra furðu að flestir
fiskanna fengust í kalda sjónum
undan norður- og norðaustur-
ströndinni. Líklegast endur-
speglar þetta þó almenna til-
högun fiskveiða á þessum tíma.
Botnfiskveiðar voru einkum
stundaðar sunnan lands á vetr-
arvertíð, þ.e. áður en makríll
kann að hafa gengið á íslenskt
hafsvæði, en síldveiðar fyrir
norður- og norðausturströnd-
inni að sumarlagi, þ.e. þegar lík-
legast er að finna hér makríl.
Þrátt fyrir takmarkaðar upplýs-
ingar er samt ljóst að jafnvel á
kuldatímabilinu í upphafi 20.
aldar gekk makríll stöku sinnum
á miðin við Ísland.
1921−1965
Á þessum árum ríkti hlýinda-
skeið í sjónum við Ísland og þá
sérstaklega á 4. og 5. áratugn-
um. Víðtækar breytingar áttu
sér þá stað í vistkerfi sjávar við
landið og víðar í Norður Atl-
antshafi. Þar á meðal voru tíðari
komur makríls upp að landinu
og jafnframt sást hann þá oftar
en áður í torfum (5. mynd). Út-
breiðslan var hins vegar áfram
svipuð og á árabilinu 1885−
1920, þ.e. fiskarnir fengust oft-
ast undan norðurströndinni og
svo við sunnanverðan Faxaflóa.
Sem fyrr vekur nokkra furðu að
ekki eru heimildir um veiðistaði
í hlýja sjónum við suðurströnd-
ina en eins og að ofan var getið
þá stafar það líklegast af því
hvernig fiskveiðum var háttað
við Ísland á þessum tíma.
Á síðari hluta þessa hlýinda-
tímabils virðist aðeins ein skráð
heimild um makríl við landið
eða stakur fiskur í janúar 1963.
Fram á miðjan 7. áratuginn
voru takmarkaðar veiðar á
makríl og lítið vitað um raun-
verulega stofnstærð. Hugsan-
lega var sá hluti makrílstofnsins
sem á sumrin gengur í Noregs-
haf lítill á þessum árum og því
breiddi hann ekki úr sér inn á
hafsvæðið við Ísland. Þekkt er
þó að á 6. og 7. áratugnum hafi
3. mynd. Hitabreytingar á stöð 9 á Faxaflóasniði (Si).
4. mynd. Makríll á Íslandsmiðum 1880-1920.
5. mynd. Makríll á Íslandsmiðum 1921-1965.
24° 20° 16° 12°
64°
66°
200
●
●●
●
●
Vopnafjörður
Seyðisfjörður
Reykjavík
Hafnarfjörður
Ho
rnv
ík
●
Tímabil 1880−1920
Stakir fiskar
Torfur
24° 20° 16° 12°
64°
66°
200
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
Vopnafjörður
Seyðisfjörður
Reykjavík
Hafnarfjörður
Ho
rnv
ík
●
Tímabil 1921−1965
Stakir fiskar
Torfur