Peningamál - 01.02.2014, Blaðsíða 25

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
4
•
1
25
stærðir sem endurspeglar líklegustu stærðargráðu hvers áhrifaþáttar.
Einnig eru sýnd tvö fráviksdæmi sem endurspegla hugsanleg efri og
neðri mörk áhrifanna. Eins og áður hefur komið fram er gert ráð fyrir
að aðgerðin sé að fullu fjármögnuð með fyrrgreindum bankaskatti í
samræmi við áform stjórnvalda. Því er ekki gert ráð fyrir að væntingar
skapist um að mæta þurfi kostnaði við aðgerðina með skattheimtu á
heimilin síðar meir (sem leiði til þess að þau leggi sérstaklega fyrir til að
mæta hugsanlegri skattheimtu síðar meir, sk. Ricardian­jafngildisáhrif).
Ekki er heldur gert ráð fyrir að aðgerðin muni draga það mikið úr arð-
semi starfandi fjármálafyrirtækja að þau bregðist við með því að auka
vaxtamun inn- og útlána til að fjármagna þann kostnað sem þau verða
fyrir í kjölfar aðgerðarinnar. Aukist vaxtamunur að ráði gæti það hins
vegar myndað eitthvert mótvægi við eftirspurnaráhrif aðgerðanna.
Um allar þessar forsendur ríkir hins vegar nokkur óvissa.
Auðsáhrif
Tilfærsla stjórnvalda til heimilanna veldur því að hreinn auður heim-
ila (þ.e. eignir umfram skuldir) eykst. Að öðru óbreyttu ætti það að
auka útgjaldavilja og -getu þeirra. Aukinn hreinn auður gerir heimilum
kleift að taka viðbótarlán til að fjármagna aukna einkaneyslu þar sem
veðrými þeirra hefur aukist.6 Þau gætu einnig valið að ganga á annan
sparnað í ljósi þess að hreinn auður þeirra í húsnæði hafi aukist.
Samkvæmt þjóðhagslíkani Seðlabankans eru bein auðsáhrif á
einkaneyslu tiltölulega hófleg: fyrir hverjar 100 kr. í aukinn auð eykst
einkaneysla til lengri tíma um u.þ.b. 5½ kr.7 Stærðargráðan er í ágætu
samræmi við niðurstöður alþjóðlegra rannsókna, en samkvæmt þeim
eru auðsáhrifin yfirleitt á bilinu 3-10 kr. fyrir hverjar 100 kr. í aukinn
auð (sjá t.d. Davis og Palumbo, 2001, Carroll, Otsuka og Slacalek,
2011, og Gilchrist og Zakrajsek, 2013).
Eins og áður hefur verið fjallað um er gert ráð fyrir að skuldir sem
heimilin þurfa að greiða af lækki strax um 72 ma.kr. Þessu til viðbótar
eiga skuldir heimila að lækka um 70 ma.kr. með notkun eigin séreign-
arlífeyrissparnaðar heimilanna. Eins og áður hefur komið fram er þessi
hluti aðgerðarinnar talinn fela í sér u.þ.b. 28 ma.kr. skattatilfærslu til
heimilanna þar sem ríkissjóður gefur eftir skatttekjur af útgreiðslu sér-
eignarsparnaðarins. Afganginn, þ.e. 42 ma.kr., fjármagna heimilin því
sjálf með séreignarsparnaði sínum. Á samstæðugrunni, þ.e. þar sem
eign heimilanna í lífeyrissjóðunum er tekin með í efnahagsreikningi
heimilanna, ætti því hreinn auður að aukast samtals um 100 ma.kr. Í
tölum Hagstofu Íslands um opinbert bókhald heimilanna, sem miðað
er við í þjóðhagslíkani Seðlabankans, er lífeyriseign þeirra hins vegar
ekki tekin með og því mælist eignaaukningin meiri eða 142 ma.kr. (þ.e.
72 ma.kr. eignatilfærslu strax og 70 ma.kr. viðbótaráhrif sem dreifast
yfir þetta og næstu þrjú ár, sjá mynd 4). Rétt er að hafa í huga að þótt
hreinn auður heimila að meðtalinni lífeyriseign aukist um 100 ma.kr.,
eykst hrein eign þeirra sem er veðhæft andlag fyrir lántöku um 142
6. Á bls. 51 í skýrslu sérfræðingahópsins (forsætisráðuneytið, 2013) er rætt um mögulegar
aðgerðir til að takmarka getu heimilanna til endurfjármögnunar húsnæðislána en hug-
myndin er ekki nánar útfærð. Reynslan bendir þó til þess að erfitt sé að koma í veg fyrir að
aukinn auður leiði til aukinnar einkaneyslu ef það er vilji heimilanna.
7. Sjá Ásgeir Daníelsson o.fl. (2009). Notast er við uppfært mat einkaneyslujöfnunnar sem er
hluti af útgáfu 3,0 af þjóðhagslíkaninu sem gefin verður út fljótlega.
Heimildir: Forsætisráðuneytið (2013), Seðlabanki Íslands.
Ma.kr.
Mynd 4
Skuldalækkun heimila
Aukning hreins auðs á ári
Uppsafnað framlag ríkissjóðs til aukins auðs
Uppsafnað framlag eigin lífeyrissjóðs til aukins auðs
0
20
40
60
80
100
120
140
160
2017201620152014