Málfregnir - 01.10.1988, Blaðsíða 3

KRISTJÁN ÁRNASON
Ensk-amerísk áhríf á íslenskt mál
Pessi grein er þýðing á erindi sem höfundur flutti á dönsku á norrœna málnefndaþing-
inu 1988. Pað var haldið í Kristiansund í Noregi dagana 19.-21. ágúst. - Ritstj.
Þegar könnuð eru áhrif eins máls á
annað má gera það frá fleiri en einu
sjónarhorni.
Hægt er að velta fyrir sér beinum mál-
legum áhrifum og kanna hugsanleg lán
eða áhrif á orðaforða, hljóðkerfi, beyg-
ingu, setningaskipun eða merkingar-
kerfi.
Önnur hlið á þessu máli er hin félags-
lega og pólitíska. Hægt er að velta fyrir
sér þeim félagslegu aðstæðum og því
umhverfi sem slík áhrif eiga sér stað í.
Hvaða málsnið eru það einkum sem
verða fyrir hinum erlendu áhrifum? Eru
áhrifin mest í talmáli, ritmáli, máli æsk-
unnar, í tæknimáli eða í fjölmiðlamáli?
Hvaða félagshópar eru það sem hafa
mesta tilhneigingu til þess að nota er-
lendar slettur eða tökuorð?
I ögn víðara samhengi má velta fyrir
sér sögulegum aðstæðum eða megin-
stefnum.
Við lifum á tímum alþjóðahyggju. í
Evrópu er rætt um að sameina þjóðir í
eina markaðsheild og þá kannski líka
eina menningarheild. Orðið þjóðernis-
hyggja kallar fram óþægilegar minningar
þannig að menn veigra sér við að veifa
slíku hugtaki. Þetta gerir smáþjóðum
eins og íslendingum og Færeyingum, og
raunar öllum norrænum þjóðum, erfitt
fyrir að finna þjóðrembu sinni heim-
spekilegan grundvöll þegar þeir reyna að
sporna gegn öllum þeim ensk-amerísku
áhrifum sem ríða yfir. Við vitum að
sjálfsögðu að þjóðernishyggja smá-
þjóðar er saklaus meðan henni fylgir
ekki heimsveldishugsjón eða fyrirlitning
á öðrum kynstofnum, en margir hafa til-
hneigingu til þess að leggja þetta að
jöfnu. Hér gefst ekki tími til þess að
ræða allar hliðar þessa máls.
Margoft er tekið til þess að íslenska sé
íhaldssöm tunga, og hreintungustefna
hefur sett greinileg mörk á þróun
hennar, ekki síst á næstliðnum tveimur
öldum eða svo.
Þessi hreintungustefna hefur meðal
annars haft það í för með sér að við
höfum ekki leyft okkur að flytja alþjóð-
legan orðaforða tækninnar beint inn,
heldur hafa menn búið til ný íslensk orð
um stóran hluta þeirra hugtaka sem
notuð eru í tæknigreinunum. Þetta
gengur furðuvel þrátt fyrir ýmsar efa-
semdir sem frændur okkar á Norður-
löndum hafa stundum látið í ljós. Nýlegt
dæmi þessu til staðfestingar er það þegar
báðir stærstu tölvusalar hérlendis, Apple
og IBM, setja á markaðinn íslenskuð
stýrikerfi. Að sjálfsögðu kostar þetta
bæði fé og fyrirhöfn, en það er vinnandi
vegur, og engum dettur annað í hug en
að þetta sé sjálfsagt. - Ég hef heimildir
fyrir því að sum íslensk fyrirtæki, sem fá
sér sérhæfðan erlendan hugbúnað, telji
það ekki eftir sér að láta íslenska hann til
hægðarauka fyrir starfsmenn sína og við-
skiptavini.
Norræn málstefna
Norrænar málnefndir verða að líta á
ensk-amerísk áhrif á Norðurlöndum í
sem víðustu samhengi. Ekki dugir að
3