Málfregnir - 01.10.1988, Page 11

var að endurvekja orð sem horfin voru
úr notkun af því að þau höfðu lotið í
lægra haldi fyrir dönskum orðum sömu
merkingar. Pannig er t.a.m. byrja aftur
lifandi orð í málinu, og má segja, að það
hafi sigrað danskættaða orðið begynna,
að minnsta kosti í vönduðum stíl. En
sama hugtak má einnig orða á ýmsa aðra
lund. Við endurlífgað orð var erlenda
orðið tíðum sett í sviga. Jóannes Paturs-
son, sem um skeið var ritstjóri Föringa-
tíðinda, varð víst fyrstur manna til að
nota aftur orðið tjóð ‘þjóð’, en það
kemur fyrir í færeyskum fornkvæðum.
Hann lét því fylgja orðið „nation“ innan
sviga. Nú er orðið tjóð alveg ómissandi í
afleiddum orðum og samsetningum, eins
og fjölmörg önnur orð sem of langt er
upp að telja í þessum pistli.
Sú þróun sem Fpringafelag hratt af
stað hefur verið ævintýri líkust. Málið
hefur öðlast ríkari og fjölbreytilegri
orðaforða og á fjölmörgum sviðum hefur
það unnið sér réttindi þar sem það átti
engin áður, en baráttan að því marki var
oft hörð og langvinn. Færeyska var ekki
viðurkennd sem kennslumál í skólum
fyrr en 1938. Með heimastjórnarlögun-
um 1948 fékk færeyska viðurkenningu
sem aðalmál landsins, en í beinu fram-
haldi er tekið fram, að dönsku beri að
læra vel og vandlega, og hana megi nota
jafnhliða færeysku á öllum sviðum hins
opinbera.
Þrátt fyrir mikinn vöxt í útgáfu fær-
eyskra bóka og rita er danskt lesefni enn
þá í miklum meiri hluta. Mörgum þykir
danskan einnig auðveldari aflestrar og
þjálli en hin „fornfálega“ færeyska með
flóknum beygingum og „sjaldgæfum“
orðum; nýyrðin eru sumum oft jafnerfið
og erlendu orðin, sem þau eiga að taka
við af.
Danska er alls staðar nálæg í þjóðfé-
laginu og er orðin flestum svo töm að
það liggur við að Færeyingar megi heita
tvítyngdir. Þetta hefur náttúrlega mikil
og djúptæk áhrif á færeyskt mál og mál-
kennd fólks. Oftsinnis koma dönsku
orðin fyrst til hugar, þegar maður er að
semja færeyska texta; e.t.v. vantar fær-
eyska orðið! Pess vegna eru langflestar
spurningar, sem berast málnefnd okkar,
um það hvert sé færeyska orðið yfir
eitthvað tiltekið sem er vel þekkt á
dönsku.
í Útvarpi Fproya, sem var stofnað
1957, er allt talefni flutt á færeysku nema
viðtöl við Norðurlandabúa, en Sjónvarp
Föroya, sem nú er fimm ára, fær megnið
af efni sínu á gjafverði frá danska sjón-
varpinu og flytur það oft nærri því
óbreytt, t.a.m. leiknar bandarískar kvik-
myndir með dönskum texta og fræðslu-
myndir með dönsku tali. Textun á fær-
eysku er af mjög skornum skammti.
Petta er það ofurefli sem færeysk mál-
rækt á við að etja. Aðalviðfangsefni
hennar hefur verið að draga skýr mörk
milli tungnanna tveggja, en það ereilífð-
armál. Sem betur fer höfum við að jafn-
aði átt einstaklinga og félög sem hafa
lagt mikið af mörkum til að vernda og
bæta málið, og orðiðjan hefur verið tals-
verð á mörgum sviðum. Einmitt hinn
ákafi þrýstingur að utan hefur hvatt til
öflugra viðbragða, og traust, almenn
kunnátta í dönsku hefur hjá málnæmu
fólki eflt tilfinninguna fyrir þeim mörgu
dönskuslettum, sem ber að forðast í
vönduðu máli.
Mikilvægt hefur alltaf verið að hafa
íslensku, forna og nýja, að bakhjarli.
Hin víðtæka orðaöflun þaðan hefur sett
sinn svip á færeyskt nútímamál, en þetta
er forvitnileg saga, sem þarf að rann-
saka. Nokkur dæmi valin af handahófi
geta gefið hugmynd um þýðingu þess-
arar auðlindar fyrir þróun færeyska
orðaforðans: bókasavn, bókavórður,
bókmentir, fjólmiðil, forrit, framleiða,
framleiðsla, l0gfr0ði(ngur), ravmagn,
rœkja, sáttmáli, sjónvarp, skjal, skjala-
savn, skjalav0rður, skrá, stjóri, stjórn,
trygging, tyrla, umhv0rvi, útvarp, verk-
fr0ði(ngur), vistfrpði. Svona mætti tengi
11