Skírnir - 01.01.1983, Blaðsíða 30

28
MATTHÍAS VIÐAR SÆMUNDSSON
SKÍRNIR
En hér skilja leiðir. Gestur Pálsson skýrir og leysir hina til-
vistarlegu þverstæðu með því að tengja hana við mótsetningu
samfélags og náttúru. Hann horfir á vandann af sögulegum
sjónarhóli og opnar með því leið til sáttar og jafnvægis — í fyll-
ingu tímans. Slíkt sjónarhorn er ekki að finna í sögu Sigurðar
Nordals. Þótt verk hans beri sögulega skírskotun skipta samfé-
lagsaðstæður engu höfuðmáli fyrir persónur hans. Rót vandans
er falin í tilvistarskilyrðum einstaklingsins en ekki í tengslum
hans við ytra umhverfi.
Greiningin að ofan lýsir grundvallarstefnu smásagnanna, en
eins og fram kemur annars staðar í ritgerðinni má greina ýms-
ar hneigðir innan þeirra sem ekki eru í samræmi við hana.
I merkingarheimi Lognaldna gegnir mótsetningin líkami — sál
samskonar hlutverki og samfélag — náttúra í Vordraumi. Vandi
persónanna er af tilvistarlegu og sálfræðilegu tagi, einstaklings-
bundinn en ekki félagslegur, óleysanlegur enda ósögulegur. Hjá
Sigurði Nordal felur líf sálarinnar í sér samfellda sköpun og
nýjung, tilfinningaútrás og frelsi. Dauði sálarinnar er aftur á
móti afleiðing af reglufestu og tilfinningabælingu — sem reynd-
ar er nauðsynleg manneskju í samfélagi. Bæði hugtökin eru
mótsagnarkennd í sjálfum sér: „sálarlífið“ — þ.e. virkjun tilfinn-
inga, vits og vilja — hefur í för með sér öngþveiti og tauga-
þenslu sem leiðir til glötunar og dauða um síðir, en jafnframt
er það forsenda raunverulegs lífs. „Sálardauðinn“ — deyf-
ing vitundarinnar — þýðir andlega tortímingu en er um leið
skilyrði jafnvægis og áframhaldandi „lífs“. Samkvæmt þessu
er líf mannsins mótsögn í sjálfu sér; það býður upp á tvo kosti
sem báðir leiða til tortímingar. Þversögnin virðist óleysanleg og
lífið fráleitt.
Af framansögðu er ljóst að bæta verður einni mótsetningu við
merkingargerð sögunnar til að fá heildarmynd af þýðingu henn-
ar. Það er jafnvœgi ~ jafnvœgisleysi. Jafnvcegi merkir líkam-
lega heilbrigði en sálrænan dauða; jafnvcegisleysi jafngildir
taugaþenslu og andlegri frjósemi en líkamlegri tortímingu.
Þessar merkingarstærðir tengjast öðrum mótsögnum sögunnar á
þverstæðukenndan hátt því þær eru klofnar og benda á andstæða
póla í senn. Eftirfarandi skýringarmynd sýnir mótsetningakerfið: