Skírnir - 01.01.1983, Blaðsíða 182

176 INGI BOGI BOGASON SKÍRNIR
bókmenntir skrifaðar á íslandi a£ íslendingi á íslensku hljóti loks viðurkenn-
ingu.
Stórum hluta inngangsins ver höf. til að rekja skáldferil Halldórs og a£-
skipti hans af stjórnmálum. Undir lok kaflans afmarkar höf. rannsóknar-
efni sitt og lýsir því nánar en í formála. Hér sé rannsakað ákveðið sögu-
legt tímabil sem hefjist eftir seinni heimsstyrjöld. Þær hræringar sem þá
eiga sér stað i þjóðlífinu — pólitískar, efnahagslegar og menningarlegar —
hyggst höf. nota sem bakgrunn sem skýri stöðu verka eins og Atómstöðvar-
innar og Kristnihaldsins.
Höf. lýkur kaflanum með því að gera stutta grein fyrir aðferðafræði sinni.
Hann minnist á rannsóknir I’eter Hallbergs og gagnrýnir hann fyrir að
túlka verk Halldórs með of ríkri hliðsjón af pólitík. Hann leggur áherslu á
að í rannsóknum á verkum Halldórs sé fullt frelsi til að sneiða hjá póli-
tískum viðmiðum og hneigð bókanna. Rannsakandinn verði einmitt að
varast að túlka verk frá þröngu fræðilegu sjónarhorni, miklu heldur beri
honum að meta þau sem söguleg fyrirbæri. Höf. skilgreinir skáldsögu fyrst
og fremst sem fjölþætt samfélagslikan. Fagurfræðilegt gildi verks felist í
samspili milli umhverfis þess sem les og umhverfis þess sem lesið er um.
Höf. telur að með þessu sé fundinn raunhæfur grunnur að túlkun og rök-
styður hann það með því að frásagnartækni sé einmitt miðlægt vandamál í
seinni verkum Flalldórs.
Annar kafli, sem ber heiti Atómstöðvarinnar, er fyrri burðarás rit-
gerðarinnar. Hann skiptist í fjóra hluta. I þeim fyrsta gerir höf. almenna
grein fyrir Keflavíkursamningnum, því umróti sem hann olli og afstöðu
Halldórs til hans sem endurspeglist í forsætisráðherranum fláráða. Höf.
sýnist að í forsætisráðherranum gangi aftur persónur úr Rorgarljósum eftir
Chaplin og Púntilu og Matta eftir Brecht; hann sé klofinn, hann sameini
andstæður sannleika og lygi. Drukkinn segir hann sannleikann en alls-
gáður lýgur hann. Höf. bendir á að þótt forsætisráðherrann sé áberandi
persóna sé hann ekki aðalpersóna, þess vegna er hægt að þola hann.
Þótt Atómstöðin sé 1. persónu frásögn þá er hún að mati höf. ekki klassísk
dagbókarfrásögn heldur hefur sögumaður, Ugla, breiða sýn yfir efnið eins
og hún segi söguna að afloltnum atburðum. Ugla endursegi ekki fortiðina
á hlutlausan hátt heldur finni hún orðum sínum eigin farveg. Þannig sýni
hún að hún sé meðvituð, andstætt undirgefinni samtíð sinni. í Atómstöð-
inni fjalli Halldór um skömmina sem því fylgi að selja landið og sýni að
endalok stríðsins hafi fært okkur aftur á einhvers konar núllpunkt sem
þjóð. Núllpunkturinn tákni saint ekki uppgjöf þjóðarinnar, miklu frekar
upphaf vegs og virðingar. Vonin sé bundin við Uglu en vonleysið og böl-
sýnin hrjái atómskáldið. Höf. lýsir skáldinu sem dauðatákni, andstætt Uglu,
lífstákninu.
Höf. vitnar í Vandamál skáldskapar á vorum dögum þar sem Halldór
deilir á höfunda sem láta sig litlu varða hvað pólitíkusar og herfræðingar
aðhafast en dveljast þess í stað öruggir í fílabeinsturni og „setja þar saman