Skírnir - 01.01.1983, Blaðsíða 123

VILHJÁLMUR ÁRNASON
Siðferði, samfélag og manneðli
i
í HINNI FRjóu bókmenntahefð íslendinga, sögum, sálmum og
eddum, er að finna speki um heiminn og tilveruna sem gæti orð-
ið óþrjótandi uppspretta heimspekilegra hugleiðinga. Sú speki
er þó allajafna af því tæi að hún sver sig miklu fremur í ætt við
almenna lífsspeki en eiginlega heimspeki og er í þeim skilningi
því mun skyldari kviðum Hómers og harmleikjum Sófoklesar
en heimspeki Platóns, svo dæmi séu nefnd. Reyndar hefur heim-
spekileg hugsun í viðteknum skilningi þeirra orða aldrei átt
djúp ítök í íslenskri menningu, þótt um heimspeki hafi verið
skrifað af og til á íslandi lengur en margan grunar.1 Það telst því
til tíðinda þegar á íslandi kemur út bók sem tekst skipulega á
við viðfangsefni þeirrar orðræðuhefðar sem heimspekin er. Ekki
dregur það úr athyglinni þegar um er að ræða verk um siðfræði,
en sú grein heimspekinnar stendur líklega næst þeirri íslensku
lífsspeki sem í arfleifðinni býr og gæti eflaust sitthvað af henni
lært. Það er því vel við hæfi að hið fyrsta í fyrirhugaðri röð rita
um „íslenska heimspeki“ skuli vera siðfræðilegt verk. Hitt kann
þó að valda vonbrigðum að sú heimspeki sem birtist á bók þess-
ari er reyndar bresk og alls óskyld þeim hugsunarhætti sem ein-
kennir íslenska menningu, en á margan hátt öndverð við hann.
Heimspekin verður ekki „íslensk" af því einu að vera rituð á ís-
lensku þótt vel sé gert; ef hún á sér engar rætur í íslenskri arf-
leifð er hún ekkert íslenskari en íslensk þýðing á verkum Davids
Hume, til dæmis.
Bókin Siðferði og mannlegt eðli eftir Pál S. Árdal fjallar ein-
mitt um siðfræði skoska heimspekingsins Davids Hume (1711—