Morgunblaðið - Sunnudagur - 19.07.2015, Blaðsíða 50

50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19.7. 2015
Bækur
Bjarni Bernharður Bjarnasonrithöfundur gaf nýlega útævisögu sína og kallast hún
Hin hálu þrep. Hann segir fulla
þörf á því að þessi saga sé sögð.
„Mitt lífshlaup er einstakt og það
súrrast saman í þessu ýmsir þættir
sem hafa verið í umræðunni eins og
einelti, geðsjúkdómar, ofbeldi í
hjónabandi, fíkniefnaneysla og
glæpur,“ segir Bjarni en í bókinni
greinir hann meðal annars frá því
þegar hann myrti leigusala sinn ár-
ið 1988.
„Ég er satt að segja ekki hrifinn
af því hvernig fjallað hefur verið
um geðsjúkdóma undanfarin ár.
Það er einstakt með mig að ég bý
yfir þeim hæfileika að geta sagt
það sem ég hef upplifað í þessum
efnum. Það er mjög sjaldgæft.“
Kemur til dyranna
eins og hann er klæddur
Bjarni er berorður í bókinni þegar
kemur að félagslega bannhelgum
umræðuefnum og segir leiðang-
urinn í hugardjúpin, þar sem hann
kannaði eigin sálar- og tilfinninga-
líf, ekki hafa verið átakalausan.
„Ég bý yfir því að hafa ákaflega
gott minni eins og sést í köflunum
þar sem ég segi frá geðklofaköst-
unum. Ég man þessi geðklofaköst
og „sýrutrippin“ í stórum dráttum.
Ég man hvernig ég „aktaði“. Það
segir mér geðlæknir að þetta sé
einstakt, að maður geti verið til frá-
sagnar um eigin sjúkdóm á þennan
hátt.“
Þú skrifar sögu þína hvort
tveggja í fyrstu og þriðju persónu.
Er einhver munur á þessum sögu-
mönnum?
„Það munar því að fyrsta persón-
an er bein frásögn þar sem ég rek
framvinduna í lífi mínu, en í þriðju
persónu er ég meira að hverfa inn í
sjálfan mig. Á eintali við sjálfan
mig. Geðklofaköstin eru til dæmis
huglæg. Ég rek heilmikla frásögn
allt frá bernskudögum mínum að
glæpnum. Allt sem ég upplifði sem
geðsjúkur maður, hvernig ég upp-
lifði umhverfi mitt út frá þessu
ranghugmyndakerfi sem ég stjórn-
aðist af.“
Þú ert alveg óhræddur við að op-
inbera þína sögu þrátt fyrir hversu
skrautleg hún er?
„Mér fannst alveg þörf á því.
Umræðan um geðræn vandmál í
þessu landi er á svo miklum villi-
götum. Ég vil til dæmis nefna bók-
ina hans Einars Más, Engla Al-
heimsins, og sýninguna í
Þjóðleikhúsinu þar á eftir. Þetta er
algjör steypa. Ég er maður sem
hefur farið í gegnum þetta og veit
hvað það er. Ég hef lesið bók Ein-
ars, séð kvikmyndina og leiksýn-
inguna og segi bara, þetta selst
kannski, en stenst ekki. Þetta er
rugl.“
Viðrar vel til ljóðakaupa
Í bók Bjarna ræðir hann bókasölu
sína í Austurstræti og talið víkur að
henni. „Það þurfa að vera rétt skil-
yrði“, segir hann. „Svona tíu til tólf
gráður, lágskýjað og lognviðri. Það
eru kjöraðstæður fyrir bóksölu,“
bætir hann við og það hríslast í
honum hláturinn. Bjarni er stór
maður með lítinn hlátur. „Fólk er
svo viðkvæmt fyrir hitastigi og
öðru. Sé of mikill hiti gleymir það
sér og eltir sólina á Austurvöll. Það
elskar sólina meira en ljóðið. Það
nálgast mig enginn í of miklum
kulda. Veðráttan skapar þessa lund
í fólki, getur gert það létt á sér og
örlátt. Það segir: Af hverju ekki að
kaupa ljóðabók í dag, það er svo
yndislegt lífið. Fólk sleppir sér að-
eins og splæsir í ljóðabók.“ Að því
sögðu hlær Bjarni.
Segir fyrri bækur sínar
illlæsilegt rugl
Fyrst talið berst að ljóðabókunum
hans spyr blaðamaður af hverju
hann tali svona illa um fyrri bækur
sínar í ævisögu sinni. Á einum stað
kallar hann ljóð sín „illlæsilegt
rugl“ en tekur þó fram að hann hafi
fengið ritlaun.
„Ég skil það ekki,“ svarar hann.
„Svona er samtíminn ruglaður.
Þegar ég skrifaði þessa rugluðu
sýrubókmenntir héldu sjálfsagt þeir
sem stjórnuðu ritlaunakerfinu að
þetta væri eitthvað merkilegt, en
svo í dag þegar ég er loksins farinn
að skrifa eitthvað af viti og gera
góða hluti, kveikir enginn í þessari
launanefnd á því.“
Í heimi geðklofans
Það er merkilegt ljóð á bakkápu
bókarinnar sem segir að þegar þú
varst aðeins sjö ára að aldri hafir
þú verið settur „utan kassans“.
Ertu þar enn?
„Ég er þar enn. Það er eitthvað í
persónuleika mínum sem samlagast
ekki umhverfinu og svona hefur
þetta verið frá því ég var barn. Nú
er ég búinn að fara í heilmikla ferð
og rannsaka sjálfan mig og hef ekk-
ert svar fundið nema: Þú ert bara
svona. Í dag er ég utan kassans en
það skelfir mig ekki. Raunar gæti
ég ekki hugsað mér að vera annars
staðar. Ég er búinn að ná mér
ótrúlega heim. Kannski kominn
heim í hlað, en ekki inn í bæinn.
Það sem ég hef farið í gegnum,
eins og segir í lokalínum bók-
arinnar, „Ég horfi um öxl til minn-
ar stórbrotnu fortíðar og opinberast
fegurðin sem undir býr“, hefur skil-
að mér þar sem ég er, á hugs-
anlega besta stað í lífi mínu. Hugs-
anlega. Hugsanlega.“
Endurtekning orðsins dregur lít-
ið eitt úr sannfæringunni og við
þegjum andartak áður en Bjarni
bætir við. „Í heimi geðklofans, þeg-
ar hann er veikur, er hann einn.
Hann er einn múraður inni í sínum
heimi og upplifir að allir séu að of-
sækja hann. Minn heimur í dag er
þannig að ég er einn í minni veröld,
múraður inni í mínum heimi, utan
kassans og sér á parti. Ég yrði
skelfingu lostinn ef mér yrði kippt
inn í kassann. En það er líka staður
utan hans. Kassi utan kassans.“
HIN HÁLU ÞREP BJARNA BERNHARÐS
Utan kassans og sér á parti
Á vefsíðunni Karolina Fund stendur yfir söfnun fyrir útgáfukostnaði ævisögu Bjarna Bernharðs, Hin hálu þrep.
Ljósmynd/Kristinn Ingvarsson
KARLINN SEM STENDUR Á
HORNI AUSTUR- OG PÓST-
HÚSSTRÆTIS OG SELUR
LJÓÐ HEFUR SKRÁÐ SÖGU
SÍNA. BJARNI BERNHARÐUR
ER SKÁLD, LISTMÁLARI OG
BÓHEM.
Kjartan Már Ómarsson kmo@mbl.is
Sjö ára gamall
orti hann kvæði
og las upp
í sandkassanum
hann var settur utan kassans
„Megi þjóðin eignast stjórnamálamenn sem láta sér annt
um vistkerfi landsins, fegurð þess, dulúð og dásemdir, með
velferð og hamingju komandi kynslóða að leiðarljósi.“
Þessi orð Guðmundar Páls Ólafssonar eru rituð fremst í
bók hans Um víðerni Snæfells
sem kom út árið 2003 um sama leyti
og stórum hluta þessa svæðis var
fórnað fyrir Kárahnjúkavirkjun.
Bækur Guðmundar Páls eru allar
magnaður óður til náttúru Íslands.
Bókin Um víðerni Snæfells geymir
stórkostlegar ljósmyndir af Snæfelli og umhverfi þess og
svo innihaldsríkan og fallegan texta sem virkar svo sterkt á
mann að maður finnur fyrir dulúð og lífsmætti náttúrunnar
á hverri blaðsíðu.
Guðmundur var sívirkur náttúrunnandi og náttúrvernd-
arsinni sem lifði fyrir frelsi og verndun óbyggðanna. Öræfin
eru hjarta Íslands. Þar á lífskraftur landsins að fá að slá
óhindrað. Óbyggðirnar eru uppspretta andlegrar nær-
ingar. Guðmundi tekst mjög vel að orða það sem honum
liggur á hjarta og vitnar einnig í hugsuði og fræðimenn í
bókinni. Haft er t.d. eftir Pétri Gunnarssyni rithöfundi að
óbyggðirnar séu hreinsibúnaður okkar og endurnæring-
arlind.
Draumalandið eftir Andra Snæ Magnason hefur eins
og bók Guðmundar mikilvægan boðskap að færa. Við
verðum að vakna og hugsa til framtíðar. Hvernig landi vilj-
um við skila til barnanna okkar. Hvernig lítur draumalandið
okkar út. Mín kynslóð hefur ekki leyfi til að fjötra landið og
fórna náttúruperlum með skammsýni sinni og græðgi.
Af hverju erum við ekki frekar að leita allra leiða til að
vernda hálendið og viðkvæma náttúru þess. Þar sem mað-
urinn er hluti af náttúrunni og er náttúran, er hætta á að
hann verði sínum eigin fjötrum að bráð. Þetta eru stór-
kostlegar bækur sem fjalla um mál sem skipta meira máli
núna en nokkurn tíma áður. Þær auka þekkingu og virð-
ingu fyrir landinu og sögunni og kenna okkur að skilja og
lesa náttúruna.
BÆKUR Í UPPÁHALDI
RAGNHILDUR STEFÁNSDÓTTIR
Ragnhildur Stefánsdóttir högglistamaður með barnabarni sínu Marcel Úlfi.
Morgunblaðið/Árni Sæberg