Jökull - 01.12.1952, Blaðsíða 10

SIGURÐUR ÞÓRARINSSON:
Tvöfaldar jaðarurðir í Kangerdlugssuak
Hinn 25. júní 1950 fékk ég, fyrir yelvilja
stjórnar LoftleiSa, tækifæri til að fljúga með
flugvél félagsins „Geysi“ inn yfir meginjökul
Grænlands allt til aðalbækistöðva leiðangurs
P. E. Victors á miðjöklinum, en þar skyldi
varpað niður benzíndunkum handa leiðangurs-
mönnum. Aðalástæðan til þess, að ég sóttist
eftir að komast í þessa ferð, var sú, að mér var
kunnugt um, að fljúga ætti inn eftir firðinum
Kangerdlugssuak, sem skerst inn í austurströnd
Grænlands á 68 gráðu norðlægrar breiddar og
er einna lengstur þeirra fjarða, er skerast inn
í austurströndina sunnan Scoresbysunds. Beggja
vegna fjarðarins rísa fjöll hærri en Oræfajökull.
Eru þau mjög sunclurskorin, en hvarvetna ganga
jöklar niður á milli þessara fjalla og margir
allt í fjörðinn fram. Mestur er jökull sá, er
gengur niður í botn fjarðarins sunnanverðan
og nefnist hann Kangerdlugssuak-jökull.
Komið var nær miðnætti er við flugum inn
eftir firðinum, en heiðskírt var, og birta nægði
til myndatöku úr flugvélinni.
Það, sem ég einkum beindi athygli minni að,
voru skriðjöklarnir og jökulgarðar þeir, sem sjá
mátti. Auðsætt var, að þarna höfðu jöklar verið
allmiklu þykkari og meiri um sig í eina tíð en
þeir voru nú, því að víða mátti sjá jökulgarða
talsvert framan við núverandi jökulsporða, svo
og jaðarurðir í hlíðunum ofan við skriðjökl-
ana. Einna reglulegastar voru þessar jaðarurðir
meðfram Kangerdlugssuak-jöklinum. Er mynd
sú, er hér fylgir, tekin suðaustur yfir þennan
jökul, og að því er ég bezt fæ séð af kortum
þeim, sem. til eru af þessu svæði, er myndin
tekin þar, sem jökullinn skríður fram með fjöll-
um þeim, sem liggja austan í Gardiner Plateau.
Er hæð skriðjökulsins frá sjávarmáli þarna 500-
600 m.
I fjallshlíðinni má greina ofan við jökulinn
tvöfalda jaðarurð (I og II á myndinni). Liggja
þær austur með hlíðinni austur þangað, sem
jökullinn stíflar upp allmikið lón, sem lagt
var og snævi hulið, er myndin var tekin, en er
autt, þegar á liður sumar. Austan lónsins halda
urðirnar áfram austur með jöklinum.
Efri mörk efri urðarinnar eru mjög skörp,
en ofan hennar er berg hrjúft og ber engin merki
þess, að þar hafi jökull gengið yfir, síðan ísöld
leið. Skilin milli efri og neðri urðanna eru og
mjög glögg, þótt e. t. v. komi þau ekki fram í
myndinni prentaðri. Þessar tvöföldu urðir mátti
sjá meðfram norðurjaðri jökulsins og meðfram
mörgum öðrum jöklum, er til sást á leiðinni
inn eftir firðinum.
Mér virðist auðsætt, að efri urðin sýni mestu
þykkt, sem jökullinn hefur haft eftir hlýviðris-
skeiðið á steinöld-bronsöld. Mér virðist einnig
næstum öruggt, að þessar urðir geti ekki verið
mjög gamlar, því að öll form þeirra eru mjög
fersk að sjá. Tel ég, að þær hljóti að hafa mynd-
azt á tímabilinu 1600—1900, því tímabili, sem
stundum hefur verið nefnt „litla ísöldin".
Tvöfalda jökulgarða af svipuðu tagi má sjá
á flugmyndum víða meðfram jöklum Norð-
austurgrænlands. Ahlmann hefur lýst sllkum
görðum framan við Fröya-jökulinn á Clavering
ey. Bretinn J. N. Jennings hefur sýnt fram á,
að jöklar Beerenbergs á Jan Mayen hafa hörfað
tilbaka í tveimur aðallotum. — í ritgerð minni,
Present Glacier Shrinkage (1940), benti ég á,
að líklegast væri, að eldri jökulgarðarnir á
Norðausturgrænlandi og Jan Mayen væru frá
því um miðja 18. öld, en yngri garðarnir væru
frá því um miðja 19. öld eða frá síðari hluta
hennar, enda hafi breytingar jöklanna orðið
nokkurn veginn samtímis á öllum jökulsvæð-
um kringum norðanvert Atlantshaf, og hafi á
þessum svæðum jöklarnir lieildarlega séð náð
sinni mestu útbreiðslu eftir ísöld á tímabilinu
1600—1900 og flestir annað hvort um 1750 eða
1850. Mér virðast jaðarurðirnar í Kangerdlugs-
suak styðja þessar ályktanir, en fróðlegt væri
að athuga þessar urðir nánar. Mætti að öllum
líkindum með rannsóknum á gróðri, einkum
skófum á urðunum og utan þeirra, komast nær
hinu sanna um aldur þeirra. Þessari rannsókn-
araðferð hefur ungur sænskur jöklafræðingur,
E. Bergström, beitt með góðum árangri við
jöklarannsóknir í Norður-Svíþjóð.
8