Jökull


Jökull - 01.12.1952, Blaðsíða 24

Jökull - 01.12.1952, Blaðsíða 24
1. mynd. Svigður á Morsárjökli. Chevrons on Morsár- jökull. Ljósm. Ing. ísólfsson 14—VII 1937. SIGURÐUR ÞÓRARINSSON: Svigður á Morsárjökli Þeir, sem litið hafa Morsárjökul í Öræfum of- an frá, annað hvort úr lofti eða úr norðvestur- hlíðum Skaftafellsfjalla, hafa efalítið veitt því eftirtekt, að yfirborð þessa jökuls er með nokk- uð sérkennilegum hætti og ólíkt yfirborði flestra skriðjökla hérlendis. Eftir jöklinum endilöngum liggur rönd (medial moraine) spunnin úr jökulskeri því (nunatak), er jökulfossinn (ice fall) í botni Morsárdalsins klofnar um. En beggja vegna randarinnar er yfirborð jökulsins bárótt, likt og þvottabretti (Sjá 1. mynd.), og eru bárurnar með tiltölulega jöfnu millibili á stórum svæðurn. Uppi undir jökulfossunum liggja bárurnar næstum þvert á hreyfingarstefnu jökulsins, en er neðar dregur taka þessar bárur að sveigjast í boga, er verða æ krappari eftir því, sem neðar dregur á jökulinn, þar til þær fá næstum odd- bogalögun, og stefnir oddurinn niður jökulinn. Orsökin til þessarar sveigingar er auðsæ, sem sé sú, að hraði jökulstraumsins er minni með jökuljöðrunum og röndinni en þar á milli og mestur nær miðja vegu milli randarinnar og jaðra. Mynd 2 er tekin síðastliðið sumar af jökul- fossunum í botni Morsárdals. 22 Sú var tíð, að fossar þessir voru þrír. Sá suð- austasti gekk þar niður, sem heitir Birkidalur, en hinir tveir sitt hvorum megin skers þess, er röndin spinnst úr. Síðustu áratugina hefur jök- ullinn þynnzt svo mjög, að jökulfossinn í Birki- dal er horfinn, en fossinn næsti við hann slitinn í sundur á hamrabrúninni (Hefur verið slitinn a. m. k. síðan 1942, en var enn ekki slitinn nema að hálfu 1937. Sbr. 1. mynd.), en nyrzti fossinn hefur mjókkað mjög. Haldi þynningin áfram með sama hraða, verður þess ekki mjög langt að bíða, að skriðjökullinn slitni með öllu frá ákomusvæði (accumulation area) sínu. Þótt syðri fossinn sé sundurslitinn, hrynur þar þó enn mikið af ís fram af hamrinum og rennur saman í skriðjökul fyrir neðan. Bárur af því tagi, sem einkenna Morsárjökul, eru ekki óalgengar á skriðjöklum Alpafjalla og annarra háfjalla. Sérstaklega fallegar og reglu- legar eru þær á jöklum þeim, er ganga niður frá Mont Blanc, og þó einkum á Glacier du Géant og framhaldi hans, daljöklinum Mer de Glace. Þessara bára mun fyrst getið af svissneska jarðfræðingnum L. Agazzis 1840. Kallaði hann þær chevrons, en chevron er á franskri tungu þaksperra í húsi eða V-laga borðar utan á ermum á hermannatreyjum. Brezku jöklafræðingarnir J. D. Forbes og J. Tyndall, sem fyrstir rannsök- uðu þessar bárur nokkru nánar, kölluðu þær „Dirt bands“ vegna þess að sandur og leir safn- ast oft í bárudalina. Þær kallast og oft, ásamt öðrum bjúglínum, er korna frarn á yfirborði jökla, t. d. þar sem skriðfletir skera yfirborðið,

x

Jökull

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.