Jökull


Jökull - 01.12.1952, Blaðsíða 20

Jökull - 01.12.1952, Blaðsíða 20
land. Kirkjan á hálfa Vindásfjöru, er liggur fyrir Salthöfða (Fornbréfasafn, IV, 202). Hér er hvorki minnzt á fríðan pening né krikjugripi, og sýnir það blátt áfram, að þetta hefur farizt í eldgosinu eða verið flutt á brott. Dr. J. Þorkelsson telur, að kirkjan að Breiðá hafi orðið hálfkirkja eftir gosið og síðar bænhús aðeins. — Upp frá þessu mun jörðin allt af vera nefnd Breiðármörk í skjölum. í byrjun 16 aldar er Breiðá komin í eigu Skállioltsstaðar. I máldagabroti, sem talið er úr tíð Ögmundar biskups, um 1523, segir svo: Fyrir Breiðármörk Skálholtsstaðar fjara XII C, en IX C fjara, er liggur fyrir Salthöfða. — Hinn 3. ágúst 1525 fær Ögmundur biskup Ásgrími Ás- grímssyni jörðina Kvísker og jörðina Breiðár- mörk með sex álna trjáreka og þar fyrir inn- an, en Ásgrímur lætur á móti Fjörð og Svín- lióla í Lóni. Ut af þessu kaupbréfi spunnust síðar mála- ferli. Um 1587 bjó bóndi á Breiðá, er Mikill ísleifsson hét og hafði fengið jörðina að erfðum. Vildi hann eiga allan reka fyrir landi sínu og hagnýtti þannig nokkur ár. Þá kærði séra Jón Arnórsson þetta fyrir hönd dómkirkjunnar í Skálholti. Er tekið fram í dómskjölum, að fjar- an sé 18 C að lengd. — Eftir talsvert málaþras í héraði var málinu skotið til Alþingis. Þar var sá dómur upp kveðinn, að liið forna kaupbréf Ögmundar biskups og Ásgríms skyldi halda fullu gildi og Skálholtskirkja því eiga hin meiri höpp á fjöru fyrir Breiðármörk. (Alþingisbækur II, 98-102). Enn eru heimildir fyrir því, að kirkja eða bænhús væri á Breiðá 1592 (Blanda II, 260). Úr því eru engar skráðar heimildir um staðinn í rúma öld, þar til er Isleifur sýslumaður Einars- son skrifar jarðabók sína árið 1709. Segir þar um tvær austustu jarðir í Öræfum: Breiðdrmörk. Kóngseign hálf, en hálf bónda- eign. Eyðijörð. Landskuld var 40 áln. af allri jörðinni, nefnilega 20 áln. af hvorum parti. Kóngsparturinn var af Heingigózinu. Skóg lítil- fjörlegan á jörðin eða hefur átt í Breiðamerkur- múla, liver nú er umgirtur af jöklum. Reka á jörðin fyrir sínu landi. Fjall. Hofskirkju jörð. Eyðijörð. Liggur norð- austur(!) af Breiðármörk. Hefur fyrir 14 árum sézt til túns og tótta, en er nú allt komið í jökul. Öll eign jarðar er sagt hafi lagzt til Hofskirkju í Öræfum, af hverri eign nú er ei eftir nema eitt fjall umgirt af jöklum, þó lítt brúkandi til lambagöngu á sumar. Item Fjallsfit og Fjalls- fjara. í skrá ísleifs sýslumanns um eyðibýli í Öræf- um, er hann tók saman 1712, að Hofi, segir til viðbótar um þessar jarðir: Fjall hefur bær heitið fyrir vestan Breiða- mörk. Þar girðir nú jökull í kring. Hefur sézt til tótta fyrir 12 árum. Breiðármörk hefur bær heitið og byggð fyrir 14 árum. Var hálf konungseign, en hálf bónda- eign, öll 6 hdr. að dýrleika. Hún er nú af fyrir jökli, vatni og grjóti. Sést þó til tótta. Þar hafði verið bænhús, og sá þar til tóttarinnar fyrir fá- um árum og garðsins í kring. Þar lá milli dyra- veggjanna í bænhústóttinni . stór hella, hálf þriðja alin á lengd, en á breidd undir 2 álnir víðast, vel þverhandar þykk, sem kölluð var Kárahella og þar liggur á leiði Kára Sölmundar- sonar, hverja hann hafði sjálfur fyrir sinn dauða heim borið, til hverrar nú ekki sést. Þó kunna menn að sýna, hvar hún er undir. (Blanda, I. 33 og 49). Samkvæmt lýsingunni mundi Kárahella vega 350-400 kg. Árið 1702, á manntalsþingi að Hofi, var borið fram vitni um „það eyðiból Breiðármörk, sem kóngseign er hálf og bóndaeign hálf, hvert að er í vatnaklofa undir jöklinum nærri á miðjum Breiðamerkursandi og aldeilis i eyði legið hefur nú næstu 4 ár, hver enn er nú árlega að foreyð- ast, sem fleiri aðrar, af vatni, grjóti og jökul- yfirgangi, svo þar sést ei nýtandi grasland eftir utan lítill hólmi, sem húsin hafa á staðið, hver bæði hafa verið lítilfjörleg og nú mjög lasin orðin eru, því eitt er aldeilis niður fallið, en hin tvö, sem til eru, nærri að falli komin og trén flestöll fúin og fordjörfuð ...“ (Blanda, IV. 147). Þegar beitiland Fjalls og Breiðár var eytt að kalla, var fjaran ein eftir af verðmæti jarðanna. Hefur því þótt nauðsynlegt að festa fjörumörk- in, þótt litlu skipti með önnur merki. Er til landamerkjabréf frá 1701, sem fer hér á eftir. Hefur Flosi á Kvískerjum látið mér í té afrit bréfsins og skrifað við það nokkrar skýringar. Bréfið er óljóst á köflum og er því prentað orð- og stafrétt. Eg undirskrifaður Sigmundur Pálsson uppal- inn og barnfæddur í Öræfum og þar búandi verið undir 50 ár á Hnappavöllum, Hofi og Hofsnesi, meðkenni hér með að Vigfús Jóns- son sálugi sem uppalinn var á Hofi og þar bjó 18

x

Jökull

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.