Jökull


Jökull - 01.12.1952, Blaðsíða 25

Jökull - 01.12.1952, Blaðsíða 25
2. mynd. Innsti hluti Morsárjökuls. The innermost part of Morsárjökull. Ljósm. J. Ives júlí 1952. ogives, en ogive (franska) er oddbogi á byggingu í gotneskum stíl. Ekki veit ég neitt íslenzkt nafn á ogive, en sting upp á nýyrði, svigða (beygist sem bugða), sbr. nýyrðið svig. Það mun hafa verið Tyndall, sem fyrstur sýndi fram á, að aðeins sá hluti af skriðjöklin- um Mer de Glace, sem myndast af jökulfossi, er svigðóttur á yfirborði. Virðist þetta vera al- menn regla. Skýrastar verða svigðurnar, þar sem jökulfossarnir mynda daljökla með fremur litlum halla. Það er því eðlilegt, að Morsárjök- ull hafi skýrastar svigður hérlendra jökla. Þar má greina þær allt frá jökulfossunum fram und- ir jökulsporð. Þess mætti og vænta, að svigður mynduðust á skriðjöklum hæsta jökulsins, Or- æfajökuls, enda er það svo, að á flugmyndum má sjá fallegar svigður á sumum þessara jökla. A Kvíárjökli eru mjög reglulegar, jafnbreiðar svigður, þegar kemur neðarlega í kverkina milli Staðarfjalls og Vatnafjalls. Einnig eru mjög greinilegar svigður á Fjallsjökli (Hrútárjökli) milli Ærfjalls og suðurhluta Breiðamerkurfjalls (Sbr. 3. mynd.). Það voru svigðurnar á þessum jökli, sem Sveinn Pálsson eygði frá Oræfajökli 11. ágúst 1794 og komu honum ú. þá skoðun, að jöklarnir skriðu sem seigfljótandi massi. Hann skrifar um Fjallsjökul: „Yfirborð hans virtist allt vera alsett bogadregnum rákum, er lágu þvert yfir jökulinn, einkum uppi við megin- jökulinn, og vissu bogakúpurnar fram að lág- lendinu, alveg eins og falljökull þessi hefði runnið fram hálfbráðinn eða sem þykkt, seig- fljótandi efni.“ Enn eru skiptar skoðanir um það, hvernig svigður af áðurnefndri gerð myndast. Tyndall taldi það hugsanlegt, að hér væri um einhverjar árssveiflur í jökulfossunum að ræða. Ymsir jöklafræðingar hafa haldið því fram, að þessar svigður endurspegli sumar- og vetrarhvörf á ákomusvæði jökulsins. Sýnt hefur verið fram á það með frjógreiningu (pollenanalysis), að sumar svigður á jöklum eru raunverulega árslög ákomu- svæðanna, en sú staðreynd, að svigður myndast neðan við sundurslitna jökulfossa, eins og t. d. á Morsárjökli austan randarinnar, sannar, að ekki getur verið um upprunalega lagskipt- ingu ákomusvæðanna að ræða í svigðum af Morsárjökulsgerð, enda greina nú sumir jökla- fræðingar á milli slíkra svigða, sem þeir láta halda nafninu chevrons, og þeirra, er myndast af árshvörfum ákomusvæðanna, og þeir nefna ogives. Hitt er svo annað mál, hvort svigður þær, sem myndast neðan við jökulfossa, eru ekki eins konar árssvigður, þ. e. að ein myndist ár hvert. Mælingar, sem ég lief gert á breidd svigða á áðurnefndum jöklum, virðast mér ein- dregið benda til þess, að um sé að ræða ein- hverjar reglulegar períódískar breytingar á ís- magni því, er fellur niður jökulfossana, og að períódan sé eitt ár, m. ö. o. að hér sé um árs- sveiflur að ræða. En væri hér um árssveiflur að ræða, ætti að vera hægt að reikna út nokkurn veginn skriðhraða jöklanna á ýmsum stöðum með því að mæla breidd svigðanna. Með hjálp korta og flugmynda hef ég gert nokkrar slíkar mælingar. A Morsárjökli austan randar mældi ég breidd svigðanna á svæðinu 1.5—3.5 km frá jökulsporði. Breiddin var mæld, þar sem svigð- oa i— -J

x

Jökull

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.