Jökull - 01.12.1952, Blaðsíða 4

ur sú breyting orðið, að Sauðá, sem áður rann
í Jökulsá, rennur nú vestur með jökuljaðrinum
í Kverká.
Undir Dyngjujökli er allmikill dalur, er geng-
ur suður með Kverkfjöllum vestanverðum. Við
jökulsporðinn er landið nokkuð yfir 700 m y. s.,
en dalbotninn undir jökli virðist vera um eða
undir 700 m. Þaðan hækkar landið smám sam-
an til suðurs og vesturs — að Kistufelli og Bárð-
arbungu.
Að suðvestan er einnig 600—700 m hátt slétt-
lendi undir Skaftár- og Síðujökli í beinu fram-
hafdi af öræfunum, sem að þeim liggja. Hallar
jökulstæðinu smám saman upp að Háubungu
og Bárðarbungu. Árnar á þessu svæði hafa að
likindum mjög grunna farvegi undir jöklinum,
og mætti hugsa sér, að talsverðar breytingar yrðu
á vatnsmagni þeirra, ef jökullinn styttist til
muna.
Að sunnan ganga tveir megindalir norður
undir jökulinn, Breiðamörk undir Breiðamerk-
urjökul og Skeiðarárdalur undir Skeiðarár-
jökul.
A Breiðamerkurjökli var gerð ein þykktar-
mæling, um 10 km frá jökulsporði. Af henúi
virðist mega ráða, að sléttlendi haldist þangað
inn eftir. Þaðan smáhækkar megindalurinn til
norðausturs, milli Esjufjalla og Suðursveitar-
fjalla. Vesturhlíðum dalsins hallar upp að Máva-
byggðum, en hliðardalur liggur vestur með
Breiðamerkurmúla að norðan, eins og yfirborð
jökulsins bendir til.
Jökulsá á Breiðamerkursandi mun eiga upp-
tök í Esjufjöllum og dalnum austan þeirra.
Hins vegar fær Breiðá vatn undan Mávabyggð-
um og úr vesturbotnum dalsins. Hitt er þó lík-
ast, að landið undir framanverðum Breiðamerk-
urjökli sé svo lágt, að það yrði að miklu leyti
undir vatni, ef jökullinn hyrfi. Til þess benda
hin 20—40 m djúpu lón, sem nú hafa myndazt
við jökuljaðarinn. Eru botnar þeirra víða und-
ir núverandi sjávarmáli.
Á landnámsöld og lengi síðan mun Breiða-
mörk hafa verið grösugt mýrlendi með tjörn-
um og skógi vöxnum ásum á milli. Enn bera
árnar fram stórar mótorfur og viðarlurka undan
jöklinum. Og nú má sjá leifar af þykkum jarð-
vegi upp undir Bæjarskeri í Breiðamerkurfjalli,
þar sem landnámsjörðin Fjall stóð fyrrum. Jök-
ullinn lagðist þar yfir um 1700, en hvarf þaðan
1945.
Skeiðarárdalur er lengsti og mesti dalurinn
í Vatnajökli, þótt hann sé fremur þröngur
framan til. Jökulsporðurinn endar í h. u. b.
100 m hæð, en undir jöklinum er landið senni-
lega lægra. Mjótt og langt lón er nú að mynd-
ast við jökuljaðarinn, en um dýpi þess er eigi
vitað. Skéiðará rann fyrrum fram miðjan Sand,
en hefur nú um langt skeið komið undan aust-
urhorni jökulsins, hjá Jökulfelli. Ef litið er á
uppdráttinn, sýnist eðlilegast, að áin ætti far-
veg S eða SSV frá Færinestindum. Nú leggst
hún orðið í nýmyndað lón 1—2 km vestur með
jökulsporðinum, áður en hún fellur fram sand-
inn. Gæti svo farið, að hún breytti stórlega far-
vegi á næstu árum. Áður spýttist Súla undan
jökli við horn Eystrafjalls. Nú leggst hún suður
með jökuljaðrinum í farveg Blautukvíslar, af
því að jökulbunkinn, sem veitti henni aðhald
við útfallið, hefur hörfað talsvert til baka.
1 Skeiðarárdal hafa verið mómýrar og kjarr-
skógar — eins og á Breiðamörk, áður jökull lagð-
ist yfir. I jökulhlaupum berast móhnausar og
viðarlurkar fram á sandinn. Dalbotninn hækkar
smám saman og er orðinn rúmlega 200 m y. s.
á móts við Grænalón, um 20 km vegalengd frá
jökulsporði. Þaðan liggur víður dalbotn til norð-
austurs og endar i allmikilli, 700—800 m hárri
flatneskju milli Kverkfjalla og Esjufjalla. Aðal-
dalurinn beygir hins vegar til norðvesturs hjá
Grænafjalli og síðan til norðurs í stefnu' á
austanvert Grímsfjall. Þar endar aðaldalurinn
í allvíðum botni, um 500 m y. s. Grímsvatna-
kvosin er skammt norðvestur af dalbotninum.
Eigi er vitað með vissu um „dýpt“ Grímsvatna,
en mælingar, sem þar voru gerðar, virtust benda
til þess, að botn þeirra væri um 800 m yfir sjó.
Samkvæmt því væri Grímsvatnakvosin hengi-
dalur norðvestur úr Skeiðarárdal og um 300
m hærri en botn aðaldalsins.
Ef Skeiðarárjökull hyrfi, mundi Grænalón að
sjálfsögðu tæmast. En líklegt má telja, að
greinilegur árfarvegur liggi frá Grænalóni suður
með Súlutindum og Eystrafjalli. Hins vegar
munu farvegir og vatnaskil vera mjög óljós í lág-
dalnum og landslag svipað og á Breiðamörk.
Það virðist sameiginlegt fyrir meginskrið-
jökla þá, sem hér hefur verið rætt um, að
landið undir þeim sé öllu lægra en landið fram-
an við jökulsporðana. En í þvi sambandi ber að
hafa hugfast, að hjarnskjöldur Vatnajökuls gæti
hafa þrýst landinu niður með þunga sínum. Ef
jökullinn hyrfi að mestu, mætti ætla, að jökul-
stæðið hækkaði greinilega, og vísast í því efni
2