Dagblaðið Vísir - DV - 07.11.2014, Blaðsíða 20

Helgarblað 7.–10. nóvember 201420 Fréttir
Íslendingum refsað fyrir að
kaupa staðgöngumæðrun
n Staðgöngumæðrun í velgjörðarskyni einungis leyfð n Eiga að segja barninu frá fyrir sex ára aldur
F
oreldrar barns sem fætt er af
staðgöngumóður skulu skýra
barni sínu frá því jafnskjótt og
það hefur þroska til að það sé
fætt af staðgöngumóður. Skal
það að jafnaði gert eigi síðar en er
barn nær sex ára aldri,“ segir með-
al annars í drögum að frumvarpi um
staðgöngumæðrun í velgjörðarskyni
sem DV hefur undir höndum.
Frumvarpsdrögin verða kynnt í
velferðarráðuneytinu í næstu viku en
það er starfshópur undir forystu Lauf-
eyjar Helgu Guðmundsdóttur sem
unnið hefur drögin að frumvarpinu.
Starfshópurinn var skipaður í byrj-
un árs 2013, í tíð síðustu ríkisstjórn-
ar. Gert er ráð fyrir því í drögunum að
frumvarpinu að þau verði að lögum
frá Alþingi í ársbyrjun 2016.
Síðar í nóvember verður frum-
varpið kynnt á vef velferðarráðuneyt-
isins. Frumvarpið verður svo unnið
áfram í ljósi athugasemda sem gerð-
ar verða við það og er gert ráð fyrir að
Kristján Þór Júlíusson heilbrigðisráð-
herra fái tilbúið frumvarp um efnið í
byrjun næsta árs.
Frumvarpsdrögin eru forvitnileg
fyrir margra hluta sakir enda fjöl-
mörg siðferðileg álitaefni sem koma
upp þegar staðgöngumæðrun á í
hlut, meðal annars það hvort segja
eigi barninu sem staðgöngumóðir
hefur gengið með frá þeirri staðreynd
að móðir þess sé ekki líffræðileg
móðir þess. Í frumvarpsdrögunum er
hins vegar að finna ákvæði um slíka
upplýsingaskyldu. Helstu álitaefnin
um staðgöngumæðrun lúta þó að
markaðslegum þáttum eins og þeim
hvort heimila eigi greiðslur fyrir slíka
þjónustu. Þar er frumvarpið mjög
afgerandi í þá átt að því er ætlað að
koma í veg fyrir markasvæðingu á
slíkri þjónustu.
Fyrst Norðurlandanna?
Staðgöngumæðrun hefur ekki verið
heimil á Íslandi hingað til en hefur
hins vegar verið leyfð í mörgum öðr-
um Vesturlöndum, til að mynda í Bret-
landi, Hollandi og Belgíu. Sú gerð stað-
göngumæðrunar sem er heimiluð er
hins vegar eingöngu staðgöngumæðr-
un án hagnaðarsjónarmiða.
Ef Íslendingar heimla stað-
göngumæðrun verður landið aftur á
móti hið fyrsta af Norðurlöndunum
til að taka þetta skref. Finnar gengu
raunar svo langt árið 2007 að banna
staðgöngumæðrun með lagasetn-
ingu en staðgöngumæður höfðu þá
alið börn fyrir aðra í einhverjum til-
vikum án þess að slíkt væri heimilað.
Um þetta fjallar Helga Finnsdóttir í
nýlegri mastersritgerð sinni í mann-
fræði við Háskóla Íslands.
Hingað til hafa þeir Íslendingar
sem nýtt hafa sér staðgöngumæðr-
un þurft að fara til annarra landa eft-
ir henni. Þar er þá um að ræða stað-
göngumæðrun þar sem greitt er fyrir
þjónustu konunnar sem gengur með
barnið. Sagðar hafa verið af því frétt-
ir hér á landi að Íslendingar hafi bæði
leitað til Indlands og Bandaríkjanna
eftir slíkri þjónustu og greitt fyrir hana,
allt frá nokkrum milljónum króna og
upp í 20 milljónir. Samkvæmt frum-
varpinu verða slík viðskipti Íslendinga
erlendis hins vegar bönnuð.
Í velgjörðar- ekki hagnaðarskyni
Í frumvarpinu er skýrt tekið fram að
einungis sé um að ræða heimild til
staðgöngumæðrunar í velgjörðar-
skyni. Í drögunum er skilgreint hvað
átt er við með „velgjörðarskyni“:
„Þegar vilji staðgöngumóður stend-
ur til þess að ganga með barn fyrir til-
tekna væntanlega foreldra af fúsum
og frjálsum vilja og án þess að þiggja
peningagreiðslu eða aðra umbun að
launum umfram endurgreiðslu á út-
lögðum kostnaði hennar sem er í
beinum tengslum við glasafrjóvgun,
meðgöngu og fæðingu barnsins.“
Frumvarpið er því eingöngu fyrir
þær konur sem vilja ganga með barn
fyrir aðra á forsendum góðverka, það
er að segja að gera eitthvað fyrir ann-
an sem er umfram skyldu og án þess
að þiggja nokkra greiðslu fyrir það.
Með þessu er reynt að koma í veg
fyrir að staðgöngumæðrun verði
eins og hver annar iðnaður þar sem
konur í fjárþröng ganga með börn
fyrir fjársterkari aðila. Algengt er að
Vesturlandabúar leiti til dæmis til
landa í Asíu, eins og til dæmis Ind-
lands, eftir staðgöngumæðrum og
greiði dýru verði fyrir þá þjónustu,
líkt og áður segir.
Góð fjárhagsstaða skilyrði
Þannig er „góð fjárhagsstaða“ stað-
göngumóðurinnar gerð að skilyrði í
frumvarpinu. Frumvarpið girðir því
fyrir möguleikann á því að konur sem
eru fjárþurfi gerist staðgöngumæður.
Ekki nóg með að staðgöngumóðir-
in megi ekki fá greitt fyrir þjónustuna
heldur verður hún líka að búa við
góða fjárhagsstöðu.
Um þetta segir í frumvarps-
drögunum: „Eigi má veita leyfi til
staðgöngumæðrunar í velgjörðar-
skyni nema sýnt þyki eftir könnun á
högum og aðstæðum staðgöngumóð-
ur og maka hennar og væntanlegra
foreldra að andleg og líkamleg heilsa,
fjárhagsstaða og félagslegar aðstæður
þeirra allra séu góðar og að ætla megi
að barnið sem til verður muni búa við
þroskavænleg uppeldisskilyrði.“
Sérstök nefnd vegur og metur
Sá aðili sem vegur og metur stöðu
væntanlega foreldra barnsins og
eins staðgöngumóðurinnar á að vera
þriggja manna nefnd sem heilbrigð-
isráðherra skipar. Í nefndinni á að
sitja einn lögfræðingur, einn læknir
og einn sálfræðingur. Talsverð ábyrgð
mun því hvíla á herðum þessarar
nefndar þar sem hún þarf bæði að
meta félagslega og líkamlega stöðu
staðgöngumóðurinnar og eins hinna
væntanlegu foreldra.
Um þessa nefnd segir í frumvarp-
inu: „Hlutverk nefndarinnar er að
veita leyfi til staðgöngumæðrunar í
velgjörðarskyni. Nefndinni er jafn-
framt skylt að tryggja þeim sem sækja
um staðgöngumæðrun faglega ráð-
gjöf sérfræðinga, svo sem lögfræðinga
og félagsráðgjafa eða sálfræðinga.
Nefndin úrskurðar jafnframt um
foreldrastöðu barns sem fæðist í
samræmi við erlend lög um stað-
göngumæðrun skv. 25. gr. Ráðherra
getur falið nefndinni fleiri verkefni,
enda tengist þau staðgöngumæðrun.
Kostnaður af störfum nefndarinnar
greiðist úr ríkissjóði.“
Ýmiss konar skilyrði eru nefnd
í frumvarpinu sem bæði stað-
göngumóðirin og foreldrarnir vænt-
anlegu þurfa að uppfylla. Þannig mega
foreldrarnir ekki vera yngri en 25 ára
og ekki eldri 45 ára og verður að liggja
fyrir að þau geti ekki af læknisfræði-
eða líffræðilegum ástæðum eignast
barn sjálf. „Væntanlegir foreldrar geti
ekki af læknisfræðilegum ástæðum
tekist á við það álag sem fylgir með-
göngu og fæðingu barns eða líffræði-
legar ástæður útiloki meðgöngu.
Miða skal við alvarleg, skaðleg áhrif
meðgöngu og fæðingar með hliðsjón
af almennum læknisfræðilegum og
fæðingarfræðilegum viðmiðum.“
Bannað að leita annað
Eitt í frumvarpinu vekur sérstaka
athygli en það er að íslensk yfirvöld
geti eftir atvikum refsað fólki sem
leitar til annarra landa eftir stað-
göngumæðrun gegn greiðslu. Í frum-
varpinu er mjög skýrt bann við að
greiða fyrir staðgöngumæðrun eða
að auglýsa staðgöngumæðrun og
frumvarpið mjög ómarkaðslegt að því
leyti. Allt í frumvarpinu miðar að því
staðgöngumæðrunin eigi sér stað á
ómarkaðslegum forsendum.
Í frumvarpinu er ákvæði sem seg-
ir: „Óheimilt er leita eftir eða nýta sér
staðgöngumæðrun í útlöndum sem
uppfyllir ekki skilyrði laga þessara.
Óheimilt er að hafa milligöngu um
staðgöngumæðrun í útlöndum.“
Taldar eru upp refsingar, fjársektir og
allt að þriggja ára fangelsi við broti á
þessu ákvæði laganna.
Þar sem öll markaðsvæðing stað-
göngumæðrunar er bönnuð á Ís-
landi samkvæmt frumvarpinu er ekki
hægt að skilja þetta ákvæði lagafrum-
varpsins með öðrum hætti en þeim
að Íslendingar megi eingöngu nýta
sér staðgöngumæðrun í velgjörðar-
skyni í útlöndum en ekki greiða fyrir
hana. Ljóst er þetta ákvæði mun vekja
nokkra athygli og umtal þar sem ver-
ið er að leggja bann við háttsemi Ís-
lendinga erlendis með lagasetningu
á Íslandi – líklegt má telja að bannið
eigi bara við um Íslendinga sem bú-
settir eru á Íslandi.
Nýlega kom til dæmis upp um-
ræða í Svíþjóð um hvort ríkisstjórn
sósíaldemókratans Stefans Löfven
gæti sett lög sem gerðu ríkisvaldinu
þar í landi kleift að refsa sænskum
ríkisborgurum fyrir vændiskaup í
öðrum löndum – kaup á vændi eru
bönnuð í Svíþjóð. Sú hugmynd var
umdeild og voru margir stjórnmála-
menn í Svíþjóð, til dæmis flestir í
hægrimiðjuflokknum Moderaterna,
á móti hugmyndinni. Líklegt má telja
að hart verði tekist á um þetta ákvæði
frumvarpsins áður en það verður
samþkkt á Alþingi.
Þröngur stakkur
Staðgöngumæðrun er í frumvarp-
inu sniðinn nokkur þröngur stakkur.
Spyrja má að því hvaða skilyrði þurfi
að vera fyrir hendi til að kona ákveði
að ganga með barn fyrir annað fólk
án þess að bera nokkuð úr býtum
fyrir það, þ.e.a.s. að gera það af góð-
mennskunni einni.
Ekki er hægt að fullyrða nokkuð
um það en ljóst má telja að ekki hvaða
kona sem er mun ganga með barn fyr-
ir hvaða foreldra sem er. Í flestum til-
fellum er líklegt að staðgöngumóðirin
þekki foreldrana vel, sé jafnvel skyld
þeim eða tengd, og vilji hjálpa þeim
með því að gera fyrir þá góðverk. Slíkt
góðverk verður varla unnið nema á
grundvelli ástar eða mikillar væntum-
þykkju og verður að teljast ólíklegt að
algengt verði að staðgöngumæður á
Íslandi verði með öllu ókunnugar því
fólki sem það gengur með börn fyrir
verði frumvarpið að lögum.
Þá má ætla að hið sama gildi um
staðgöngumæðrun á milli landa:
Ólíklegt verður að teljast, eða að
minnsta kosti verður það ekki al-
gengt, að ókunnugar konur í öðrum
löndum verði reiðubúnar að ganga
með börn fyrir íslenska foreldra af
góðmennskunni einni. Því má nánast
fullyrða að staðgöngumæðrun á milli
landa verði næsta engin ef frumvarp-
ið verður að lögum hér á landi. n
Ingi Freyr Vilhjálmsson
ingi@dv.is
„Óheimilt er leita
eftir eða nýta sér
staðgöngumæðrun í
útlöndum sem uppfyllir
ekki skilyrði laga þessara.
Sagan um Gammy
Sagan af Gammy, áströlsk-
um dreng sem fæddist með
Downs-heilkenni eftir að taí-
lensk staðgöngumóðir gekk
með hann fyrir ástralska
foreldra, vakti mikla athygli
fyrr á árinu. Ástralskir for-
eldrar tóku bara heilbrigða
tvíburasystur hans með sér
heim en skildu Gammy eftir
hjá staðgöngumóðurinni.
MyNd ReuteRS
Staðgöngumæðrun gegn greiðslu
bönnuð Samkvæmt frumvarpsdrögum
um staðgöngumæðrun, sem unnin eru fyrir
Kristján Þór Júlíusson heilbrigðisráðherra,
verður Íslendingum bannað að greiða fyrir
staðgöngumæðrun á Íslandi sem og erlendis.
Smiðjuvegi 34 · Rauð gata · www.bilko.is · Sími 557-9110
BESTA VERÐIÐ
Mundu eftir að finna
áður en þú kaupir dekk!
TILBOÐ