Iðjuþjálfinn - 01.12.1998, Síða 12

Ef sturlunarástand er til staðar er það
frábending fyrir hópmeðferð af þessu
tagi. Einnig ef sjúklingur hefur fíkn í ein-
hver efni. Margir þeirra sjúklinga sem
koma á deildina hafa sögu um ofneyslu
áfengis og fíkniefna. Ætlast er til að þeir
hafi hætt slíkri neyslu í a.m.k. sex mán-
uði áður en þeir hefja meðferðina. Hug-
ræn truflun á vefrænum grunni og alvarleg
sjálfsvígshætta ásamt mjög miklum sállík-
amlegum einkennum eru einnig frábend-
ingar (3).
Líkamsvitund
I hópmeðferðinni á Hvítabandi er tekist
á við marga þætti mannlegrar tilveru.
Tómleikatilfinning, tilgangsleysi og upp-
gjöf eru algeng fyrirbæri. Líðanin getur
verið afar sveiflukennd og einstaklingur-
inn upplifir hana oft sem vanheilsu og
veikindi. Algengt er að heyra kvartanir
um verki meðal annars í baki, mjöðm-
um, höfði og maga. Sömuleiðis telur fólk
sig vera orkulaust og ekki geta fram-
kvæmt ýmsa hluti.
Sjálfskenndin einkennist af van-
máttartilfinningu og sjálfsmyndin
er neikvæð. I samskiptum við aðra
verða tíðir árekstrar. Upplifun á því
að verða fyrir árásum frá öðrum er
aukin ásamt upplifun á eigin varn-
arleysi. Osjálfráð viðbrögð við árás-
um eru að fara í vörn eða flýja. Það
gerist gjarnan ómeðvitað og oftast
með aukinni spennu í líkamanum. Það
að missa máttinn eru einnig algeng við-
brögð hjá fólki.
Þegar einstaklingar burðast með van-
líðan árum saman, gerist það tvennt að
þeir kikna undan byrðinni eða herða sig
upp. Stundum gerist hvort tveggja hjá
sama einstaklingi. I líkamsburði og
hreyfingum er þetta greinanlegt í ýms-
um frávikum frá því æskilega. Sumir
verða hengslalegir í hreyfingum, slappir
og máttleysislegir, aðrir samanherptir
eða hnarreistir og stífir. Oft vantar mýkt
og sveigjanleika í hreyfingarnar og önd-
unin er yfirleitt grunn. Allar hreyfingar í
daglegu lífi bera keim af þessum óæski-
legu mynstrum. Til viðbótar er hugurinn
mikið á sveimi og viðkomandi á erfitt
með að dvelja í sjálfum sér og er oft utan
við sig og einbeitingarlítill. Hugtakið lík-
amsvitund felur í sér skynjun, upplifun,
afstöðu, þekkingu, stjórnun, færni og
persónulegan stíl. í vinnu með líkamsvit-
und er veitt leiðsögn í að hlusta á lík-
amann og þau skilaboð sem hann gefur
til þess að einstaklingurinn komist í betri
tengsl við sjálfan sig. Með því að vera til
staðar í æfingunni eflist getan til að vera
og dvelja í sjálfum sér. Unnið er með
öndun, spennujafnvægi og fjöðrun í lík-
amanum m.a. til þess að efla flæði,
sveigjanleika og úthald gagnvart eigin
líðan. Reynt er að styðja viðkomandi í
því að vera betur í stakk búinn til að þola
álag og jafnframt skapa forsendur til að
minnka það. Þegar nægilegt öryggi hef-
ur skapast er hægt að fara út í sam-
skiptaæfingar þar sem athyglinni er
meira beint að hreyfimynstri og líkams-
tjáningu.
Betri líðan
Unnið er eftir þroskalíkani sem sam-
ræmist vel samtals- og listmeðferð. Með-
ferð mína byggi ég á aðferðum dr.Ger-
trud Roxendal sjúkraþjálfara og Jacques
Dropsy, sem er sálgreinir og hreyfi-
þerapisti. A síðustu árum hefur Dr. Rox-
Hugtakið líkamsvitund felur í sér skynj-
un, upplifun, afstöðu, þekkingu, stjórn-
un, færni og persónulegan stíl. í vinnu
með líkamsvitund er veitt leiðsögn í að
hlusta á líkamann og þau skilaboð sem
hann gefur til þess að einstaklingurinn
komist í betri tengsl við sjálfan sig.
endal þróað kenningar um svo nefnt
„líkamsegó" (á sænsku: kroppsjag) og
telur hún að það sé hluti af sjálfsímynd
manneskjunnar. Hún hefur þróað hug-
myndir Freud sem taldi að líkaminn
væri kjarni „sjálfsins". Starfsemi þess er
bæði upplifun og geta. Þetta má merkja í
augnaráði, líkamsburði, rödd, öndun,
hreyfingum og á hvern hátt við mætum
öðrum, t.d. hvort við getum sett okkur
sjálfum og öðrum mörk, nálægð og sam-
spil við annað fólk og aðstæður. „Lík-
amsegóið" felur í sér tjáningu með og án
orða. Það felur einnig í sér upplifun ein-
staklingsins og afstöðu til eigin líkama,
sjálfs sín og umheimsins. Við sjúkdóma
og skaða geta komið brestir í „Iíkams-
egóið" og jafnframt geta hafa orðið
brestir við þróun þess.
Líkamsvitundarvinnan er mörgum
sjúklingum afar erfið og mótstaðan mikil
í byrjun. En þeir sem hafa sig í þátttöku
uppskera smám saman árangur erfiðis-
ins. Dæmi um skammtímaárangur getur
verið að einstaklingurinn finni betur fyr-
ir sjálfum sér, eigi auðveldara með að
finna vellíðan og verði meðvitaðri um
áður óþekkta getu sína. Ennfremur verð-
ur hann meðvitaðri um hreyfimynstur
sitt og óæskileg vanamynstur.
Einstaklingur sem nær árangri við
eitthvað af þessu ætti að vera betur í
stakk búinn en áður, til að nýta sér sam-
talsmeðferðina. Þátttakendur hafa greint
frá því að þessi vinna skili sér inn í sam-
talstímana meðal annars á þann hátt að
þeim líður betur, þeir ráða betur við
spennuna í sér og eiga auðveldar með að
tjá sig í tímunum. Arangur af langtíma-
vinnu getur meðal annars birst í því að
skapandi kraftar leysast smám saman úr
læðingi og einstaklingurinn getur lifað
lífinu meira lifandi en áður.
Listmeðferð
Frá upphafi hafa myndtímar verið þáttur
í starfsemi deildarinnar. Þar hafa ýmsar
starfsstéttir komið við sögu en nú hef-
ur starfsheitið listmeðferðarfræðing-
ur (art therapist) fest sig í sessi-
Aður en fjallað verður um listmeð-
ferð í langtímahópum hér á eftir, er
almenn kynning á faginu án þess að
greint verði sérstaklega frá sögu og
þróun á þessum vettvangi.
Listmeðferð er sjálfstætt með-
ferðarform þar sem nýttur er pappír,
litir, leir og önnur efni. Þar er stuðlað
að tjáningu tilfinninga og hugarheims
einstaklingsins gegnurn myndsköpun og
samtöl við listmeðferðarfræðing. Þessi
aðferð veitir oft aðgang að ómeðvituðum
þáttum og snertir innri og ytri veruleika
einstaklingsins á þann hátt sem talað
mál nær stundum ekki til. í listmeðferð
er leitast við að stuðla að betri sjálfs-
stjórn, byggja upp innra öryggi og sterk-
ari sjálfsvitund. Meðferðin getur varpað
ljósi á tengsl tilfinninga og hugsana og
aukið þannig skilning og innsæi. Athygl'
in er á myndverkinu og sambandi ein-
staklingsins við sköpunarverkið ásamt
trúnaðarsambandi við þerapistann. List-
meðferð getur nýst einstaklingum og
hópum, börnum, fullorðnum og öldruð-
um því að manninum er eiginlegt að
þurfa að tjá sig og gefa innri og ytri
veruleika merkingu.
Tilhögun
Listmeðferð í opnum langtímahópum fer
12 IÐJUÞJÁLFINN 2/98