Iðjuþjálfinn - 01.06.2000, Side 11

Iðjuþjálfinn - 01.06.2000, Side 11
Gerð heilablóðfalls og staðsetning þess í heilanum geta valdið mismunandi einkennum. Skaði í hægra heilahveli getur til dæmis orsak- að gaumstol á nánasta umhverfi (unilateral spatial neglect). Einstaklingar með slíka röskun veita ekki hlutum athygli eða nota ekki hluti sem eru í skertu sjónsviði. Skaði í vinstra heila- hveli getur valdið bæði málstoli (afasia) og hreyfiverkstoli (motor apraxia), sem veldur því að einstaklingur á í erfiðleikum með að hand- fjatla áhöld (Guðrún Árnadóttir, 1990, 1998). Margar rannsóknir hafa leitt í ljós tengsl á milli færniröskunar við athafnir daglegs lífs og gaumstols (unilateral neglect) (Denes, Sem- enza, Stoppa og Lis, 1982; Kotila, Niemi og Laaksonen, 1986; Carter, Oliveria, Duponte og Lynch, 1988; Chen-Sea, Henderson og Cer- mark, 1993). í ýmsum rannsóknum sýna niður- stöður einnig tengsl á milli fæmi við ADL og röskunar á taugaatferli öðru en gaumstoli (Jesshope, Clark og Smith, 1991; Titus, Call, Yerxa, Roberson og Mack, 1991; Walker og Lincoln, 1991). Rannsóknir hafa ekki sýnt fram á afgerandi mun á milli staðsetningar röskunar í hægra eða vinstra heilahveli og fæmi (Denes o.fl., 1982; Edmans og Lincoln, 1990; Johann- son, Jadbáck, Norrving og Widner, 1992). Bandarískur iðjuþjálfi (Rubio, 1994) rann- sakaði tengsl á milli færni við daglegar athafnir og taugaatferlis hjá 51 einstaklingi sem fengið höfðu heilablóðfall. Hún notaði tvo kvarða frá ,,The Árnadóttir OT-ADL Neurobehavioral Evaluation" (A-ONE) mælitækinu, þ.e. Funct- ional Independence Scale (FIS) og Neuro- behavioral Specific Impairment Subscale (NSIS). Hún reiknaði fylgni á milli heildamið- urstaðna úr athöfnunum að klæðast/afklæð- ast, snyrta sig, flytja sig/komast um á dvalar- stað og borða og þeirra einkenna sem draga úr færni. Tjáskipti voru ekki metin þar sem stiga- gjöfin er frábrugðin. Niðurstöðurnar bentu ekki til margra marktækra tengsla á milli at- hafna daglegs lífs og taugaatferlis. í öllum hópnum fundust einungis marktæk tengsl á milli þess að snyrta sig og skertrar hreyfigetu (abnormal tone) í vinstri líkamshelmingi. Þegar hópnum var skipt upp í tvo hópa eftir því hvort skaðinn væri í hægra eða vinstra heila- hveli komu fram fleiri marktæk tengsl. Mark- tæk tengsl fundust í hægri heilahvelshópnum á milli gaumstols á nánasta umhverfi, skertrar hreyfigetu í vinstri líkamshelmingi og athafn- arinnar snyrting. í vinstri heilahvelshópnum fundust marktæk tengsl annars vegar á milli athafnarinnar snyrting, verkstols og skertrar hreyfigetu í hægri líkamshelmingi og hins veg- ar þess að klæðast og skertrar hreyfigetu í hægra líkamshelmingi (Rubio, 1994). Eitt af því sem gæti skýrt niðurstöðurnar, þ.e. hversu fá marktæk tengsl komu fram er að upplýsingar tapast þegar fylgni er reiknuð á milli taugaat- ferlis og heildarniðurstaðna úr fjórum ADL verkum (klæðast/afklæðast, snyrta sig, flytja sig/fara um á dvalarstað og borða). Rannsókn- in leiddi ekki í ljós mismun á milli færni ein- staklinga í hægri og vinstri heilahvelshópnum. Þau tengsl sem fundust styðja kenningar um sérhæfingu heilahvelanna (Rubio, 1994). Einstaklingar sem fengið hafa heilablóðfall er fjölmennur hópur hjá iðjuþjálfum sem starfa við endurhæfingu fullorðinna. Markmið iðju- þjálfunar er að efla færni einstakling- anna við athafnir daglegs lífs þannig að hver og einn öðlist aukið sjálfstæði og lífs- fyllingu (Guðrún Árnadóttir, 1990, 1998; Lillý H. Sverrisdóttir, 1994; Trombly, 1995a). Markmið rannsóknar minn- ar líkt og rann- sóknar Rubio (1994) var annars vegar að kanna eðli tengsla á milli fæmi við at- hafnir daglegs lífs og einkenna vegna skerts taugaatferlis og hins vegar að kanna hvort munur væri á færni einstaklinga sem ýmist höfðu fengið heilablóðfall í vinstra eða hægra heilahveli. Skilningur á þessum tengslum auð- veldar iðjuþjálfum að setja fram markvissa þjálfunaráætlun. Af þeim sem eru á lífi ári eftir heilablóð- fall, má reikna með að um 80% séu heima en 20% á hjúkrunarheimilum. Um fjórð- ungur þeirra sem heima eru þurfa ein- hverja aðstoð við daglegar athafnir. Fram- kvæmd daglegra athafna krefst óskertrar heilastarfsemi. Heilablóðfall getur haft í för með sér röskun á taugaatferli og getur slíkt valdið skertri færni við athafnir dag- legs lífs (ADL). Skerðing á heilastarfsemi vegna heilablóðfalls getur orsakað röskun á sérstökum hæfniþáttum sem eru nauð- synlegir við framkvæmd ADL. Eftirfarandi tilgátur voru settar fram: 1 Flest tengsl eru á milli einkennisins gaumstol (unilateral body neglect) og fæmi við athafn- ir daglegs lífs. 2 Röskun á taugaatferli mun oftast hafa áhrif á fæmi við að klæðast/afklæðast. 3 Einstaklingar með skaða í hægra heilahveli munu hafa skertari færni við athafnir dag- legs lífs en einstaklingar með skaða í vinstra heilahveli. Rannsókn mín er frábrugðin ofangreindum rannsóknum að rannsókn Rubio (1994) undan- skilinni, að því leyti að sjálfsbjargargeta og taugaatferli er metið samtímis með sama mæli- tæki. I öðrum rannsóknum þar sem könnuð IÐJUÞJÁLFINN 1/2000 11

x

Iðjuþjálfinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Iðjuþjálfinn
https://timarit.is/publication/1164

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.