Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.11.2009, Blaðsíða 34

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 5. tbl. 85. árg. 200930
Inngangur
Til skamms tíma hefur ekki þótt eftir­
sóknarvert að eldast og er tíma bært
að breyta þeirri útbreiddu skoðun. Í
vestrænum þjóðfélögum hefur megin­
áherslan verið á framleiðni og einstakl­
ingurinn metinn eftir framlagi hans til
samfélagsins.
Síðastliðna þrjá áratugi hefur sænski
öldrun ar fræðaprófessorinn Lars Tornstam
unnið að kenningu sem hann nefnir
öldrunar innsæi. Rannsóknarstarfið fólst
ein göngu í viðtölum við aldraða en sú
aðferð var þá ný af nálinni. Árið 2005
kom út bók hans Gerotranscendence: A
developmental theory of positive aging
og í framhaldi af því skrifaði Helga S.
Ragnarsdóttir félagsráðgjafi grein þar sem
hún kynnti kenninguna um öldrunarinnsæi
í tímaritinu Öldrun, 2. tbl. 2006.
Þegar ég kynnti áhuga minn á öldrunar­
innsæiskenningunni fyrir Tornstam og
spurði hann hvaða efni hann mælti með
ef ég myndi skrifa grein um kenninguna,
benti hann mér á þrjár tímaritsgreinar
sem birtust í ritinu International journal
of Older People Nursing árið 2007
(sjá nánar í heimildaskrá). Efni þessara
greina taka mest mið af öldruðum á
stofnunum og hef ég því nýtt mér margt
í bók Tornstams þar sem hann lýsir
kenningunni meira út frá öldrunarferlinu
almennt í daglegu lífi fólks. Tornstam
heimsótti Ísland fyrir skemmstu og hélt
fyrirlestur um öldrunarinnsæi í Háskóla
Íslands fyrir fullum sal af áhugasömum
áheyrendum.
Með samtölum við aldraða komst
Tornstam að því að það eru þrjár víddir í
lífi einstaklingsins sem taka breytingum:
alheimsvíddin þar sem tími og rúm taka
á sig breytta mynd, vídd sjálfsins, en hún
lýsir því hvernig einstaklingurinn leitar inn
á við og skoðar jákvæðar og neikvæðar
hliðar sjálfs sín, og vídd félags­ og
persónulegra tengsla en í henni felast
breyttir samskiptahættir, einstaklingurinn
verður vandlátari og hann hefur meiri þörf
fyrir einveru.
Kenningin um öldrunarinnsæi fjallar
um það að einstaklingurinn skilgreinir
raunveruleikann upp á nýtt og öðlast með
því nýja sýn á sjálfan sig og tilveruna.
Hún er nýjung sem gæti lyft öldruðum
skör hærra í virðingarstiganum.
Öldrunarkenningar
Unnt er að skipta öldrunarkenningum
í tvo flokka: líkamlegar kenningar,
sem lýsa þeim breytingum sem
líkaminn verður fyrir við að eldast, og
félagssálfræðilegar kenningar. Kjarninn
í félagssálfræðilegum kenningum er að
kanna mannlegan þroska og öldrun
með tilliti til einstaklingsbundinna
breytinga á vitsmunasviði, í hegðun og
í félagslegum samskiptum. Þær spanna
mismunandi þætti í öldrunarferlinu en
fjalla aðeins óbeint um jafn mikilvæga
þætti og þá sem varða viðhorf okkar til
umönnunar. Mikilvægt er að átta sig á
að slíkar kenningar hafa áhrif á tilfinningu
starfsfólks á öldrunarstofnunum fyrir því
að eldast. Allir sem komnir eru yfir miðjan
aldur ættu að kynna sér kenninguna
svo þeir átti sig á hvaða breytingum
þeir hafa tekið og hverju má búast við.
Aðstandendum aldraðra ætti þessi nýja
kenning einnig að vera kærkomin þar
sem hún víkkar sjóndeildarhring þeirra
og gerir þeim betur kleift að skilja aldraða
ættingja.
Stutt lýsing á kenningunni um
öldrunarinnsæi
Árið 1989 kynnti Tornstam kenningu sína
um öldrunarinnsæi en samkvæmt henni
er lögð áhersla á breytingar og þroska
einstaklingsins á öllu æviskeiðinu og hefur
hann þar með kynnt til sögunnar nýjan
skilning á öldrun. Að sögn Tornstams er
ellin enn eitt þroskatímabil mannsins og
þegar best lætur endar það með nýrri
heildarsýn. Kenningin lýsir tilfinningunni
sem fylgir því að eldast og einnig hvað
það er sem einkennir eðlilega og farsæla
öldrun. Einnig útskýrir hún hvernig unnt er
að skekkja þetta þroskaferli eða misskilja
það vegna ríkjandi verðmætamats í
samfélagi hins aldraða. Tornstam lýsir
ekki aðeins öldrunarferlinu og hvernig
unnt er að öðlast lífsvisku heldur útskýrir
hann einnig hvað það hefur í för með sér
að öðlast umrædda visku og sýna merki
um öldrunarinnsæi.
Ingunn Stefánsdóttir, ingunn­s@mi.is
ER ÓÞARFI AÐ KVÍÐA ELLINNI?
Á seinni árum hefur komið fram ný og áhugaverð kenning um hvernig
hugsun fólks breytist þegar það eldist. Hér er sagt frá þeirri kenningu og
hvernig er hægt að nota hana við umönnun aldraða.
Ingunn Stefánsdóttir er djáknakandídat
og með BA­próf í ensku. Hún er
sjálfstætt starfandi.