Tölvumál - 01.11.2011, Síða 7

T Ö LV U M Á L | 7
Sólveig Jakobsdóttir, Dósent í fjarkennslufræðum,
forstöðumaður Rannsóknarstofu í upplýsingatækni og
miðlun (RANNUM). Menntavísindasviði Háskóla Íslands.
Á síðustu árum hafa þjóðlönd, álfur og alþjóðasamtök sett fram stefnu,
viðmið og áherslur sem lúta að nauðsynlegri lykilfærni þegna í upplýsinga-
og þekkingarsamfélögum nýrrar aldar. Alþjóðasamtökin UNESCO leggja
mikla áherslu á að stuðlað verði að hæfni á þessu sviði og hafa nýlega gefið
út handbók um upplýsingalæsi (Horton, 2008).
Í Norður-Ameríku hafa samtökin Partnership for 21st Century Skills, á
vegum bandaríska menntamálaráðuneytisins og leiðandi fyrirtækja, sett
fram viðmið þar sem því er lýst á aðgengilegan hátt hvers þurfi að gæta við
menntun nemenda á skólaskyldualdri. Öflugt upplýsinga- og miðlalæsi með
hvers konar færni í stafrænu umhverfi er þar í lykilhlutverki (Partnership
for 21st century skills, 2004-). Evrópusambandið hefur mótað ramma
um lykilhæfni (European Framework for Key Competences). Er þar digital
competence fjórði af átta lykilþáttum (European Commision - Education
& Training, 2007). Evrópulöndin hafa mótað eigin ramma út frá þessum
viðmiðum.
Á Íslandi er ekki bein áhersla á stafræna hæfni sem sjálfstæðan lykilþátt
í nýjum námskrám grunn- og framhaldsskóla en þessi áhersla kemur að
nokkru fram í grunnþáttunum læsi (í víðum skilningi) og í sköpun. Aðrir
grunnþættir í nýjum íslenskum námskrám eru menntun til sjálfbærni,
heilbrigði og velferð, lýðræði og mannréttindi og jafnrétti. Þessir þættir
endurspegla einnig áherslur UNESCO í menntun (UNESCO, 2008c) en
UNESCO hefur unnið ötullega í þessum málum og hefur nýlega gefið út
handbækur um stefnumótun og hæfniviðmið á sviði upplýsingatækni fyrir
kennara (UNESCO, 2008a, 2008b, 2008c). Þar kemur m.a. fram sú sýn að
sjálfbær efnahagsleg þróun þjóða byggi á færni fólks í notkun tækni, hæfni
þess til að leysa vandamál og að skapa nýja þekkingu.
Hjá menntarannsóknarstofnun OECD (CERI) er staðið að röð rannsókna
um nemendur á nýju árþúsundi (New Millennium Learners Project). Ein
umfangsmikil rannsókn í því verkefni er alþjóðleg samanburðarrannsókn
sem staðið hefur yfir á upplýsingatækni og miðlun í menntun kennara en
athyglin beinist mjög að því hvernig hægt sé að efla þessa þætti. Enochsen
og Rizzi (2009) tóku saman vegna þess verkefnis yfirlit um rannsóknir
frá 2002-2009 á upplýsingatækni í grunnmenntun kennara. Þær komust
að þeirri niðurstöðu að upplýsingatækni væri ekki notuð að staðaldri eða
kerfisbundið í OECD þátttökulöndunum ellefu. Finna mætti góð dæmi um
kennara við kennaramenntunarstofnanir sem nýttu upplýsingatækni í
kennslu en slík kennsla næði yfirleitt eingöngu til lítils hluta kennaranema
sem nýttu því lítið upplýsingatækni í eigin kennslu.
Nýleg OECD rannsókn sem beindist að Norðurlöndunum bendir einnig
til að stafrænt námsefni sé vannýtt í kennslu og mikilvægt sé að móta
stefnu og aðferðir til að efla stafræna hæfni og/eða upplýsingalæsi (OECD
- Centre for Educational Research and Innovation (CERI), 2009, bls. 17).
Alþjóðleg rannsókn fyrir nokkrum árum gaf til kynna að aðgengi að tölvum
væri mjög gott í íslenskum grunnskólum miðað við aðra evrópska skóla
(Empirica, 2006). Þó virtist nýting upplýsingatækni í kennslu og námi
eingöngu vera í meðallagi og íslenskir kennarar áhugaminni en kennarar
í öðrum Evrópulöndum um nýtingu upplýsingatækni í kennslu (Empirica,
2006). Fyrstu niðurstöður umfangsmikillar rannsóknar á þróun starfshátta í
íslenskum grunnskólum benda til að tölvunotkun og nýting upplýsingatækni
hafi ekki aukist frá árinu 2005 (Rannsóknarstofa um þróun skólastarfs,
2010). Það virðist því síður en svo ástæða til að draga úr vægi þessa þáttar
í íslenskum skólum og í kennaramenntun.
Fjar- og netkennsla á framhaldsskólastigi hefur á hinn bóginn vaxið hröðum
skrefum undanfarin ár (tuttugufaldaðist frá 1997 til 2008 – 232 nemar
til 4782) þó bakslag hafi komið í þá þróun í kjölfar kreppunnar (Hagstofa
Íslands, 2011). Ef litið er til þróunar t.d. í Bandaríkjunum á framhalds- og
háskólastigi er líklegt að sífellt meiri kennsla og nám fari fram á netinu,
bæði formlegt og óformlegt (Allen og Seaman, 2010; Picciano og Seaman,
2009). Margir líta svo á að um byltingu sé að ræða með nýjum miðlum
eins og titill á nýrri bók Curtis J. Bonk (2009) ber með sér: The world is
open: How web technology is revolutionizing education. Mikilvægt er að
kennaranám taki mið af þessari þróun. Miðað við stöðu í framhaldsskólum
er t.d. íhugunarefni að undirbúningur fyrir fjarkennslu virðist takmarkaður
í kennaranámi flestra fjarkennara (Sólveig Jakobsdóttir og Þuríður
Jóhannsdóttir, 2010). Umræður eru við Menntavísindasvið Háskóla Íslands
um að mikilvægt sé að bjóða upp á diplómanám fyrir verðandi fjarkennara.
Í því sambandi væri t.d. hægt að byggja á stöðlum alþjóðlegu samtakanna
iNacol (The International Association for K-12 Online Learning) um gæði í
fjar- og netkennslu (iNACOL, 2009).
Nýting upplýsingatækni í kennslu.
Símenntun og starfsþróun kennara í og með
upplýsingatækni
Á Íslandi er ekki bein
áhersla á stafræna hæfni
sem sjálfstæðan lykilþátt í
nýjum námskrám grunn- og
framhaldsskóla.